gitarisyen
Çeviri & Balonlama
Merhaba;
Bu benim ilk çeviri ve balonlama denemem. Görüş, öneri ve eleştirilerinizi alarak kendimi geliştirmek için, deneme amacıyla "Snow White and the Seven Dwarfs / Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler" çizgi romanının bir kısmının çeviri ve balonlamasını yaptım ve bu çalışmamdan bazı örnekleri aşağıya ekledim. Bu açıdan ustaların, dostların, bu konuyu takip edenlerin ve -eğer bitirebilirsem- çalışmasını yaptığım çizgi romanı bittiği zaman okuyacak olan herkesin fikri, görüşü ve eleştirisi benim için önemli.
Sanırım süreci maddeler hâlinde yazarsam kendimi ifade etmem daha kolay olacak ve takıldığım yerler, yaşadığım sorunlar, hatalarım, anlatmak ve sormak istediklerim daha kolay anlaşılacak:
1- Önceden çeviri ve balonlama hakkında kulaktan duyma birkaç bilgim vardı, ama ayrıntılı bir bilgiye sahip olmadığım gibi, ciddî bir çalışma içine de girmemiştim. Bu yüzden son birkaç gündür forumda "Çeviri ve Balonlama" bölümünde bulunan yazıların, önerilerin çoğunu okuyup, hazırlanan denemeleri ve bu denemelere yapılan yorumları inceledim. Balonlama yapılırken orijinal fonta sadık kalınması, balonların içi temizlenirken yuvarlak silgi aracının kullanılmasının daha sağlıklı olduğu, balon içindeki yazıların ortalı (ya da daha iyisi balonun şekline uygun) ve -çeviri izin verdiği sürece- orijinal biçimine yakın biçimde düzenlenmesi gerektiği, kullanılan fontların bilgisayarda hazırlandığı belli olacak şekilde değil de, elle yazılmış hissi verecek tarzda seçilmesinin daha güzel olacağı, çizgi roman boyunca balonlar içinde -bazı istisnalar hariç olmak üzere- hep aynı puntodaki fontların kullanılmasına dikkat edilmesi gibi birçok hususu defalarca okuyup bir kenara not ettim. Ayrıca deneme amaçlı yapılmış çeviri ve balonlama örneklerinden bazılarını indirip gözden geçirdiğim gibi, ustaların çeviri ve balonlamasını yaptığı bazı çizgi romanları da indirip inceledim.
2- Sonra, daha önce çeviri ve balonlamasının yapılıp yapılmadığını araştırarak, çevirisi yapılmamış yabancı dildeki çizgi romanlardan bazılarını, üzerinde çalışmak için indirdim. Bunların içinden hem çevirisini hem de balonlamasını daha kolay yapabileceğimi düşündüğüm (ve aşağıya yaptığım denemelerden örnekler koyduğum) "Snow White and the Seven Dwarfs / Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler" çizgi romanını seçtim. Bunu seçmemdeki en önemli sebep, kısa olmasıydı. Ayrıca renkliydi, bilgi balonları farklı renkte olmasına rağmen konuşma balonlarının hepsi beyazdı ve içini temizlemek kolaydı. Yine çeviri ve balonlama yaparken bu çizgi romanın orijinalinde kullanılan fonta yakın bir fontu da kolayca bulabileceğimi düşündüm.
3- Daha sonra çizgi romanı baştan sona bir kez okudum. Bunun gerekli olduğunu düşündüm. (Zira yıllardır yabancı dildeki fimlere alt yazı çevirileri yaptığım için biliyorum ki; bir filmi baştan sona -İngilizce alt yazısıyla birlikte- izlemeden çeviri yapmaya kalkışılırsa daha sonra ortaya çıkacak sorunların önüne geçmek mümkün olmayabilir. Örneğin, başlarda sevdiğinizi ve çevirisini kolayca yapabileceğini düşündüğünüz filmin ruhu ve ilerleyen bölümlerdeki sahneleri size hitap etmeyebilir, çevirisi giderek daha zor hâle gelebilir, dilimize çevirmekte zorlanacağınız birçok eski ya da yöresel ifade, kalıp, deyim başınızı ağrıtabilir ve bu şekilde çeviri yapmak bir işkence hâline dönüşebilir. Çeviriden vazgeçtiğiniz anda da, o ana kadar yapmış olduğunuz her şey boşa gider ve insanlara bu filmin çevirisine başladığınızı önceden söylemişseniz mahcup olma tehlikesi ortaya çıkar!)
4- Çizgi romanı okuduktan (ve çevirisiyle balonlamasını yapabileceğime kanaat getirdikten) sonra sayfalar üzerinde çalışabilmek için "PhotoFiltre7" programını indirip, özelliklerini inceledim ve elimden geldiğince kullanımını öğrenmeye çalıştım. (Bu tip çalışmalarda, gördüğüm kadarıyla en çok tavsiye edilen program olan "Photoshop"u bir türlü sevemedim ve kendisine ısınamadım.)
"PhotoFiltre7" programını elimden geldiğince öğrenip üzerinde çeşitli denemeler yaptıktan sonra, asıl amacım olan "Snow White and the Seven Dwarfs / Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler" çizgi romanının çalışmalarına başladım. (Aslında okuduğum kadarıyla -sanırım bütünselliği ve eserin ruhunu yakalamak için- çevirinin tamamının bitirilip balonlamaya öyle geçilmesi tavsiye ediliyor ama ben elimden geldiğince hem çeviriyi hem balonlamayı aynı anda yürütmeye çalıştım. Bu şekilde sanki çevirisini yapıp, balonlarını düzenlediğim her resim karesinde kendimi bir şeyleri başarmış ve çalışmayı tamamlamış gibi hissediyordum.)
5- Çeşitli denemeler yaptıktan sonra bilgisayarımda yüklü olan fontların hiçbirinin orijinal fonta uygun olmadığını fark edip, kısa bir arama sonucunda bir font arşivi buldum. Denemeler sonucunda "CCAdamKubert" fontunun, orijinal eserde kullanılana en yakın font olduğunu düşündüm ve çalışmayı balonlamak için onu seçtim. (Belki daha uygun fontlar da bulunabilirdi, ama heyecanlı ve aceleci tabiatım nedeniyle bir an önce çalışmaya başlayabilmek için daha fazla arama yapmadım.)
6- Eserin ilk birkaç sayfasının çeviri ve balonlamasını, onlarca deneme sonucu ve öğrendiklerimi uygulamaya çalışarak yaptım. Başlarda yavaş giderken, "PhotoFiltre7" programını kullandıkça ve çizgi romandaki bazı hususlar kendini tekrar ettikçe ben de daha hızlı çalışmaya başladım. Ancak beni en zorlayan hususlardan birinin, çeviriyi balonun içine yerleştirmek olduğunu itiraf etmeliyim. Zira çeviriyi hep aynı fontu kullanarak ve orijinaline yakın bir şekilde balonların içine sığdırmaya çalışmak bazen gerçekten sabır istiyor. Böyle durumlarda ya puntoyu bir birim küçülttüm ya da çeviriden fedakârlık yaparak başka ifadeler kullanmaya çalıştım. Çeviriden fedakârlık yapmayı çok sevmeyen biri olduğum için de bu durum bana oldukça güç geldi açıkçası. (Film çevirisi yaparken; her sahnede en fazla iki satırla ve her satırda 44 karakterle sınırlısınızdır ama, bu karakterlerin sahneye sığmadığı durumlarda alt yazının satır ayarlarıyla oynayıp, zamanını düzenleyerek devam eden yeni bir satır oluşturabilirsiniz. Ancak ne yazık ki; çizgi romanlarda bir balon daha ekleyip önceki balona sığmayan çeviriyi, eklediğimiz yeni balona yerleştirme imkânı yok!)
7- Yeri gelmişken ve çeviriden bahsetmişken; çeviriyi yaparken orijinal metinde verilmek istenen anlam ve ifadelere sadık kalmaya çalıştım. Gerçi bu çalışmam deneme amaçlı olduğu için çeviriyi sözlük yardımı olmadan, dağarcığımdaki İngilizce bilgisiyle ve hızlıca yaptım ama, yine de orijinal metindeki anlamı korumaya gayret ettim. Ancak bazı kısımlarda, Can Yücel'in dilimize kazandırdığı "Çeviri kadın gibidir; güzeli sadık olmaz, sadığı da güzel olmaz!" özdeyişi gereğince serbest çeviri / çağrışım tekniğini kullandım. Örneğin, (çizgi romandaki "Yedi Cüceler"den biri olan Doktor'un sık sık kullandığı) İngilizcedeki söz oyunlarını ve kafiyeli esprileri dilimize çevirirken kafiye ve anlam bütünlüğünü / ruhunu korumak adına birebir çeviriden kaçındım. Filmler için doğru olduğunu düşündüğüm bu teknik, çizgi roman çevirilerinde ne kadar doğru, bilmiyorum. (Yine de, çizgi romanın tamamına yönelik çalışma yaparken çeviriyi baştan sona tekrar elden geçireceğim.)
8- Bu arada kapak çalışması da beni epeyce zorladı. Sonuçta ortaya bir şeyler çıkardım ama doğru (daha doğrusu kurallara uygun, orijinaline yakın ve düzgün bir şekilde) yapabildiğimi sanmıyorum. Zira üzerinde çalıştığım çizgi romanın kapağındaki başlık yazısını oradan silmem ve arka fondaki renkleri de korumam gerekiyordu. Arka fondaki renkler yumuşak bir şekilde birbirinin içine geçen tonlardan oluştuğu için "PhotoFiltre7" programının "Clone Stamp" ve "Lasso" araçlarıyla ne kadar uğraştıysam da olumlu bir sonuç elde edemedim. Daha önce forumumuzda "Çeviri Yardımlaşma Başlığı" bölümünde Sayın Luci'nin açtığı "Çizgi Roman Kapak Çevirisi" konusunu okuduğum ve Sayın Raven'in desteğini esirgemeyerek isteyenlere kapak çalışması yapıp, e-posta adreslerine gönderdiğini bildiğim için, bu işin ne kadar zor olduğunun farkındaydım. Ama yine de bir şeyler yapmış olmak adına "PhotoScape" ve "PhotoFiltre7'" programlarını birlikte kullanarak; kapaktaki orijinal başlık yazısını sildim, arka fon renkleriyle elimden geldiğince oynadım ve Türkçe başlığı kapağa yerleştirdim. Ancak, renk körü olmamın da etkisiyle (evet, genelde kırmızı ve yeşil tonlara karşı renk körüyüm) orijinal tonu yakalayamadım ve sonuç istediğim gibi olmadı. (Arka fon tek ve düz renk olsaydı, sanıyorum daha kolay olacaktı.)
9- Sonuç olarak; ilk yirmi sayfasının çeviri ve balonlamasını yaptığım çizgi romanın çalıştığım kısımlarını, hem resim olarak hem de ".cbr" uzantılı dosya hâline getirdiğim şekliyle aşağıda görüşlerinize sunuyorum:
İlk çeviri ve balonlama denemem yukarıda anlattığım şekilde. Görüşlerinizi, önerilerinizi, fikirlerinizi, tavsiyelerinizi ve en önemlisi -ne kadar olumsuz olursa olsun- eleştirilerinizi belirtme lütfunda bulunursanız çok sevinirim. Zira bir çalışma hakkındaki olumsuz eleştirilerin de, o projeyle ilgili olarak itici güç olduğuna ve hem çalışmanın kendisi hem de çalışmayı yapan açısından gelişimi daha da kolaylaştırıp, çabuklaştıracağına inanıyorum. Ve bu zor ama zevkli uğraş hususunda kendimi geliştirmek istiyorum.
İzninizle ustalara ve konuyla ilgilenenlere bazı sorularım olacak. Bunları da maddeler hâlinde yazarsam sanırım daha derli toplu bir şekilde kendimi ifade etmiş olurum:
1- Öncelikle forumda zaman zaman rastladığım "telif hakları" meselesini sormak istiyorum. Türkçe çeviri ve balonlaması yapılmamış orijinal / özgün dildeki bir çizgi romanın telif hakkına sahip olup olmadığını nereden ve nasıl öğrenebiliriz?
2- Kapak çalışmasında nasıl bir yol izlemeliyiz? Özellikle çeşitli renk tonlarının iç içe geçtiği arka planın üzerinde bulunan bir yazıyı nasıl ve hangi programla silerek, arka planı özgün şekliyle koruyabiliriz? Bunun için "Photoshop" dışında bir program var mı? İlla "Photoshop" programı kullanacaksak sonuç etkili ve verimli olur mu?
3- Çizgi romanda kullanılan ünlemler, nidalar ve dilimizde olmayan bazı harf grupları / ifadeler konusunda çeviri ve balonlama yaparken tavrımız ne olmalı? Örneğin, "HUH", "HM", "PAH" gibi ifadeleri olduğu gibi bırakmalı mıyız, yoksa sahnenin / karenin gelişimine ve verilmek istenen duyguya göre "HAH / HA", "HIM", "HA" ve benzeri şekillerde dilimiz açısından daha kolay okunacak ifadeler mi oluşturmalıyız? Yine "iç çekme" anlamına gelen ve balonlarda kendi başına tek bir cümle / ünlem / ifade olarak kullanılan "SIGH!" kelimesini, çevirisini yaparken "iç çekiş / iç çekme v.s." şeklinde kullanamayacağımız için "AH(H)!", "OF(F)!" biçiminde kullanabilir miyiz? Aynı şekilde "hıçkırarak ağlamak / hıçkırık" anlamlarına gelen ve tıpkı "SIGH" kelimesi gibi tek başına bir ünlem olarak kullanılan "SOB!" kelimesini, bazı çizgi romanların konuşma balonlarında gördüğüm üzere ağlamayı ifade etmek için "Ü-HÜ!" olarak kullanabilir miyiz? Ben yaptığım çalışmada, orijinal balondaki "SHH!" ünlemini "ŞŞŞ!" olarak, "HMM!" ünlemini "HIMM!" olarak, "SIGH!" kelimesini "AHH!" olarak, "SOB!" kelimesini "Ü-HÜ!" olarak kullandım ve benzeri ifadelerin bulunduğu balonlarda bu şekilde bir yöntemi benimsedim. Bu yaklaşım doğru mudur, doğru değilse nasıl hareket etmeliyiz?
4- Orijinal balonun içinde yer alan ve kekeleme belirten "W-W-WHO ARE YOU?", "D-D-DON'T BE AFRAID!", "S-S-STAY CALM!" gibi ifadeleri çevirirken, orijinal balondaki gibi tek harf tekrarıyla "S-S-SEN KİMSİN?", "K-K-KORKMA(YIN)!", "S-S-SAKİN OL(UN)!" şeklinde mi çevirmeliyiz, yoksa Türkçe okunuştaki akıcılığa daha uygun olduğu düşüncesiyle "SE-SE-SEN KİMSİN?", "KO-KO-KORKMA(YIN)!", "SA-SA-SAKİN OL(UN)" biçiminde ifadeleri mi tercih etmeliyiz?
5- Kapı çarpması, gürültü gibi sesleri belirten "SBAM!", "BHAM!", "OUUCCH!", "CRASH!" şeklindeki ifadeleri orijinal çizgi roman karesindeki gibi mi bırakmalıyız, yoksa Türkçe okunuşa daha yatkın olduğunu düşündüğüm "BAM!", "ŞANGIR!" gibi ifadelere dönüştürebilir miyiz? Yine bu ifadeleri, (harflerde ya da kelimede değişiklik yapmamız gerekmiyorsa) üzerinde hiçbir oynama yapmadan orijinal fontunda mı bırakmalıyız, yoksa kendi kullandığımız fonta uygun bir şekilde mi düzenlemeliyiz?
Örnek bir resim üzerinde göstermem gerekirse:
"SBAM!" ifadesini, aşağıdaki resimde yer aldığı gibi orijinal fontunda mı bırakmalıyız?
Yoksa yine aşağıdaki resimde görüldüğü üzere; "SBAM!" ifadesini, üzerinde çalıştığımız çizgi romanın tamamında kullandığımız fonta mı dönüştürmeliyiz?
6- Orijinal konuşmada / yazıda / metinde yer alan satır sayılarına her ne olursa olsun uymalı mıyız, yoksa çeviri gereği balonun şekline uygun olacak ve balona uyacak şekilde satırları çoğaltıp azaltabilir miyiz? Örneğin orijinal metinde iki satir hâlinde kullanılan
cümlesini
biçiminde tek satır olarak balonun içine yerleştirebilir miyiz?
Yoksa
örneğinde olduğu gibi, hece keserek mi yerleşimini yapmalıyız?
Veya
şeklinde iki satır olacak bir ifade kullanmayı mı tercih etmeliyiz? (Elbette "SAKIN KORKMA!" ve "KORKMA!" ifadelerini, aynı anlamı veremeyecekleri için her zaman birbirinin yerine kullanmak mümkün değil. Ancak burada benzer durumlarda ne yapacağımız sorusuna bir örnek teşkil etmesi açısından kullandım.)
Şimdilik aklıma gelen ve çalışırken tereddüt ettiğim konulardaki sorularım bu kadar. Belki bazıları size basit veya garip gelebilir ama -biraz da takıntılı yapımdan dolayı- bazı şeyleri iyice anlamadan daha ileriye gitmekte güçlük çekiyorum ve bu işin kurallarına uyarak hareket etmek istiyorum. Zira baştan bir şeyleri yanlış yaparak gidersem, çalışmalarımda epeyce yol aldığım ve yaptığımın yanlış olduğunu fark ettiğim zaman geriye dönüşün ve o hatayı düzeltmenin çok kolay olmadığını düşünüyorum. Ve bu sebeple gerçekten cevabını merak ettiğim bu sorulardan birine bile cevap verecek olan herkese şimdiden ve gönülden teşekkür ediyorum.
Evet, bu yazıyı sonuna kadar okuma sabrını gösteren (ve belki de "Hele şükür, bitti!" diyen) siz değerli üstatlara ve dostlara tekrar teşekkür ederek sevgi, saygı ve selamlarımı sunuyorum. Hepimize geçmiş olsun. Bitti...
Bu benim ilk çeviri ve balonlama denemem. Görüş, öneri ve eleştirilerinizi alarak kendimi geliştirmek için, deneme amacıyla "Snow White and the Seven Dwarfs / Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler" çizgi romanının bir kısmının çeviri ve balonlamasını yaptım ve bu çalışmamdan bazı örnekleri aşağıya ekledim. Bu açıdan ustaların, dostların, bu konuyu takip edenlerin ve -eğer bitirebilirsem- çalışmasını yaptığım çizgi romanı bittiği zaman okuyacak olan herkesin fikri, görüşü ve eleştirisi benim için önemli.
Sanırım süreci maddeler hâlinde yazarsam kendimi ifade etmem daha kolay olacak ve takıldığım yerler, yaşadığım sorunlar, hatalarım, anlatmak ve sormak istediklerim daha kolay anlaşılacak:
1- Önceden çeviri ve balonlama hakkında kulaktan duyma birkaç bilgim vardı, ama ayrıntılı bir bilgiye sahip olmadığım gibi, ciddî bir çalışma içine de girmemiştim. Bu yüzden son birkaç gündür forumda "Çeviri ve Balonlama" bölümünde bulunan yazıların, önerilerin çoğunu okuyup, hazırlanan denemeleri ve bu denemelere yapılan yorumları inceledim. Balonlama yapılırken orijinal fonta sadık kalınması, balonların içi temizlenirken yuvarlak silgi aracının kullanılmasının daha sağlıklı olduğu, balon içindeki yazıların ortalı (ya da daha iyisi balonun şekline uygun) ve -çeviri izin verdiği sürece- orijinal biçimine yakın biçimde düzenlenmesi gerektiği, kullanılan fontların bilgisayarda hazırlandığı belli olacak şekilde değil de, elle yazılmış hissi verecek tarzda seçilmesinin daha güzel olacağı, çizgi roman boyunca balonlar içinde -bazı istisnalar hariç olmak üzere- hep aynı puntodaki fontların kullanılmasına dikkat edilmesi gibi birçok hususu defalarca okuyup bir kenara not ettim. Ayrıca deneme amaçlı yapılmış çeviri ve balonlama örneklerinden bazılarını indirip gözden geçirdiğim gibi, ustaların çeviri ve balonlamasını yaptığı bazı çizgi romanları da indirip inceledim.
2- Sonra, daha önce çeviri ve balonlamasının yapılıp yapılmadığını araştırarak, çevirisi yapılmamış yabancı dildeki çizgi romanlardan bazılarını, üzerinde çalışmak için indirdim. Bunların içinden hem çevirisini hem de balonlamasını daha kolay yapabileceğimi düşündüğüm (ve aşağıya yaptığım denemelerden örnekler koyduğum) "Snow White and the Seven Dwarfs / Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler" çizgi romanını seçtim. Bunu seçmemdeki en önemli sebep, kısa olmasıydı. Ayrıca renkliydi, bilgi balonları farklı renkte olmasına rağmen konuşma balonlarının hepsi beyazdı ve içini temizlemek kolaydı. Yine çeviri ve balonlama yaparken bu çizgi romanın orijinalinde kullanılan fonta yakın bir fontu da kolayca bulabileceğimi düşündüm.
3- Daha sonra çizgi romanı baştan sona bir kez okudum. Bunun gerekli olduğunu düşündüm. (Zira yıllardır yabancı dildeki fimlere alt yazı çevirileri yaptığım için biliyorum ki; bir filmi baştan sona -İngilizce alt yazısıyla birlikte- izlemeden çeviri yapmaya kalkışılırsa daha sonra ortaya çıkacak sorunların önüne geçmek mümkün olmayabilir. Örneğin, başlarda sevdiğinizi ve çevirisini kolayca yapabileceğini düşündüğünüz filmin ruhu ve ilerleyen bölümlerdeki sahneleri size hitap etmeyebilir, çevirisi giderek daha zor hâle gelebilir, dilimize çevirmekte zorlanacağınız birçok eski ya da yöresel ifade, kalıp, deyim başınızı ağrıtabilir ve bu şekilde çeviri yapmak bir işkence hâline dönüşebilir. Çeviriden vazgeçtiğiniz anda da, o ana kadar yapmış olduğunuz her şey boşa gider ve insanlara bu filmin çevirisine başladığınızı önceden söylemişseniz mahcup olma tehlikesi ortaya çıkar!)
4- Çizgi romanı okuduktan (ve çevirisiyle balonlamasını yapabileceğime kanaat getirdikten) sonra sayfalar üzerinde çalışabilmek için "PhotoFiltre7" programını indirip, özelliklerini inceledim ve elimden geldiğince kullanımını öğrenmeye çalıştım. (Bu tip çalışmalarda, gördüğüm kadarıyla en çok tavsiye edilen program olan "Photoshop"u bir türlü sevemedim ve kendisine ısınamadım.)
"PhotoFiltre7" programını elimden geldiğince öğrenip üzerinde çeşitli denemeler yaptıktan sonra, asıl amacım olan "Snow White and the Seven Dwarfs / Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler" çizgi romanının çalışmalarına başladım. (Aslında okuduğum kadarıyla -sanırım bütünselliği ve eserin ruhunu yakalamak için- çevirinin tamamının bitirilip balonlamaya öyle geçilmesi tavsiye ediliyor ama ben elimden geldiğince hem çeviriyi hem balonlamayı aynı anda yürütmeye çalıştım. Bu şekilde sanki çevirisini yapıp, balonlarını düzenlediğim her resim karesinde kendimi bir şeyleri başarmış ve çalışmayı tamamlamış gibi hissediyordum.) 5- Çeşitli denemeler yaptıktan sonra bilgisayarımda yüklü olan fontların hiçbirinin orijinal fonta uygun olmadığını fark edip, kısa bir arama sonucunda bir font arşivi buldum. Denemeler sonucunda "CCAdamKubert" fontunun, orijinal eserde kullanılana en yakın font olduğunu düşündüm ve çalışmayı balonlamak için onu seçtim. (Belki daha uygun fontlar da bulunabilirdi, ama heyecanlı ve aceleci tabiatım nedeniyle bir an önce çalışmaya başlayabilmek için daha fazla arama yapmadım.)
6- Eserin ilk birkaç sayfasının çeviri ve balonlamasını, onlarca deneme sonucu ve öğrendiklerimi uygulamaya çalışarak yaptım. Başlarda yavaş giderken, "PhotoFiltre7" programını kullandıkça ve çizgi romandaki bazı hususlar kendini tekrar ettikçe ben de daha hızlı çalışmaya başladım. Ancak beni en zorlayan hususlardan birinin, çeviriyi balonun içine yerleştirmek olduğunu itiraf etmeliyim. Zira çeviriyi hep aynı fontu kullanarak ve orijinaline yakın bir şekilde balonların içine sığdırmaya çalışmak bazen gerçekten sabır istiyor. Böyle durumlarda ya puntoyu bir birim küçülttüm ya da çeviriden fedakârlık yaparak başka ifadeler kullanmaya çalıştım. Çeviriden fedakârlık yapmayı çok sevmeyen biri olduğum için de bu durum bana oldukça güç geldi açıkçası. (Film çevirisi yaparken; her sahnede en fazla iki satırla ve her satırda 44 karakterle sınırlısınızdır ama, bu karakterlerin sahneye sığmadığı durumlarda alt yazının satır ayarlarıyla oynayıp, zamanını düzenleyerek devam eden yeni bir satır oluşturabilirsiniz. Ancak ne yazık ki; çizgi romanlarda bir balon daha ekleyip önceki balona sığmayan çeviriyi, eklediğimiz yeni balona yerleştirme imkânı yok!)
7- Yeri gelmişken ve çeviriden bahsetmişken; çeviriyi yaparken orijinal metinde verilmek istenen anlam ve ifadelere sadık kalmaya çalıştım. Gerçi bu çalışmam deneme amaçlı olduğu için çeviriyi sözlük yardımı olmadan, dağarcığımdaki İngilizce bilgisiyle ve hızlıca yaptım ama, yine de orijinal metindeki anlamı korumaya gayret ettim. Ancak bazı kısımlarda, Can Yücel'in dilimize kazandırdığı "Çeviri kadın gibidir; güzeli sadık olmaz, sadığı da güzel olmaz!" özdeyişi gereğince serbest çeviri / çağrışım tekniğini kullandım.
Örneğin, (çizgi romandaki "Yedi Cüceler"den biri olan Doktor'un sık sık kullandığı) İngilizcedeki söz oyunlarını ve kafiyeli esprileri dilimize çevirirken kafiye ve anlam bütünlüğünü / ruhunu korumak adına birebir çeviriden kaçındım. Filmler için doğru olduğunu düşündüğüm bu teknik, çizgi roman çevirilerinde ne kadar doğru, bilmiyorum. (Yine de, çizgi romanın tamamına yönelik çalışma yaparken çeviriyi baştan sona tekrar elden geçireceğim.)8- Bu arada kapak çalışması da beni epeyce zorladı. Sonuçta ortaya bir şeyler çıkardım ama doğru (daha doğrusu kurallara uygun, orijinaline yakın ve düzgün bir şekilde) yapabildiğimi sanmıyorum. Zira üzerinde çalıştığım çizgi romanın kapağındaki başlık yazısını oradan silmem ve arka fondaki renkleri de korumam gerekiyordu. Arka fondaki renkler yumuşak bir şekilde birbirinin içine geçen tonlardan oluştuğu için "PhotoFiltre7" programının "Clone Stamp" ve "Lasso" araçlarıyla ne kadar uğraştıysam da olumlu bir sonuç elde edemedim. Daha önce forumumuzda "Çeviri Yardımlaşma Başlığı" bölümünde Sayın Luci'nin açtığı "Çizgi Roman Kapak Çevirisi" konusunu okuduğum ve Sayın Raven'in desteğini esirgemeyerek isteyenlere kapak çalışması yapıp, e-posta adreslerine gönderdiğini bildiğim için, bu işin ne kadar zor olduğunun farkındaydım. Ama yine de bir şeyler yapmış olmak adına "PhotoScape" ve "PhotoFiltre7'" programlarını birlikte kullanarak; kapaktaki orijinal başlık yazısını sildim, arka fon renkleriyle elimden geldiğince oynadım ve Türkçe başlığı kapağa yerleştirdim. Ancak, renk körü olmamın da etkisiyle (evet, genelde kırmızı ve yeşil tonlara karşı renk körüyüm) orijinal tonu yakalayamadım ve sonuç istediğim gibi olmadı. (Arka fon tek ve düz renk olsaydı, sanıyorum daha kolay olacaktı.)
9- Sonuç olarak; ilk yirmi sayfasının çeviri ve balonlamasını yaptığım çizgi romanın çalıştığım kısımlarını, hem resim olarak hem de ".cbr" uzantılı dosya hâline getirdiğim şekliyle aşağıda görüşlerinize sunuyorum:
ÇEVİRİ VE BALONLAMA ÇALIŞMAMIN İLK 4 SAYFASI:
İLK DÖRT SAYFANIN ORİJİNAL HÂLİ:
ORİJİNAL KAPAK:
BU DA BENİM KAPAK ÇALIŞMAM:
".CBR" UZANTILI İLK YİRMİ SAYFALIK ÇALIŞMAM:
".CBR" UZANTILI İLK YİRMİ SAYFALIK ORİJİNAL DOSYA:
İLK DÖRT SAYFANIN ORİJİNAL HÂLİ:
ORİJİNAL KAPAK:
BU DA BENİM KAPAK ÇALIŞMAM:
".CBR" UZANTILI İLK YİRMİ SAYFALIK ÇALIŞMAM:
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
".CBR" UZANTILI İLK YİRMİ SAYFALIK ORİJİNAL DOSYA:
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
İlk çeviri ve balonlama denemem yukarıda anlattığım şekilde. Görüşlerinizi, önerilerinizi, fikirlerinizi, tavsiyelerinizi ve en önemlisi -ne kadar olumsuz olursa olsun- eleştirilerinizi belirtme lütfunda bulunursanız çok sevinirim. Zira bir çalışma hakkındaki olumsuz eleştirilerin de, o projeyle ilgili olarak itici güç olduğuna ve hem çalışmanın kendisi hem de çalışmayı yapan açısından gelişimi daha da kolaylaştırıp, çabuklaştıracağına inanıyorum. Ve bu zor ama zevkli uğraş hususunda kendimi geliştirmek istiyorum.
SORMAK İSTEDİKLERİM:
İzninizle ustalara ve konuyla ilgilenenlere bazı sorularım olacak. Bunları da maddeler hâlinde yazarsam sanırım daha derli toplu bir şekilde kendimi ifade etmiş olurum:
1- Öncelikle forumda zaman zaman rastladığım "telif hakları" meselesini sormak istiyorum. Türkçe çeviri ve balonlaması yapılmamış orijinal / özgün dildeki bir çizgi romanın telif hakkına sahip olup olmadığını nereden ve nasıl öğrenebiliriz?
2- Kapak çalışmasında nasıl bir yol izlemeliyiz? Özellikle çeşitli renk tonlarının iç içe geçtiği arka planın üzerinde bulunan bir yazıyı nasıl ve hangi programla silerek, arka planı özgün şekliyle koruyabiliriz? Bunun için "Photoshop" dışında bir program var mı? İlla "Photoshop" programı kullanacaksak sonuç etkili ve verimli olur mu?
3- Çizgi romanda kullanılan ünlemler, nidalar ve dilimizde olmayan bazı harf grupları / ifadeler konusunda çeviri ve balonlama yaparken tavrımız ne olmalı? Örneğin, "HUH", "HM", "PAH" gibi ifadeleri olduğu gibi bırakmalı mıyız, yoksa sahnenin / karenin gelişimine ve verilmek istenen duyguya göre "HAH / HA", "HIM", "HA" ve benzeri şekillerde dilimiz açısından daha kolay okunacak ifadeler mi oluşturmalıyız? Yine "iç çekme" anlamına gelen ve balonlarda kendi başına tek bir cümle / ünlem / ifade olarak kullanılan "SIGH!" kelimesini, çevirisini yaparken "iç çekiş / iç çekme v.s." şeklinde kullanamayacağımız için "AH(H)!", "OF(F)!" biçiminde kullanabilir miyiz? Aynı şekilde "hıçkırarak ağlamak / hıçkırık" anlamlarına gelen ve tıpkı "SIGH" kelimesi gibi tek başına bir ünlem olarak kullanılan "SOB!" kelimesini, bazı çizgi romanların konuşma balonlarında gördüğüm üzere ağlamayı ifade etmek için "Ü-HÜ!" olarak kullanabilir miyiz? Ben yaptığım çalışmada, orijinal balondaki "SHH!" ünlemini "ŞŞŞ!" olarak, "HMM!" ünlemini "HIMM!" olarak, "SIGH!" kelimesini "AHH!" olarak, "SOB!" kelimesini "Ü-HÜ!" olarak kullandım ve benzeri ifadelerin bulunduğu balonlarda bu şekilde bir yöntemi benimsedim. Bu yaklaşım doğru mudur, doğru değilse nasıl hareket etmeliyiz?
4- Orijinal balonun içinde yer alan ve kekeleme belirten "W-W-WHO ARE YOU?", "D-D-DON'T BE AFRAID!", "S-S-STAY CALM!" gibi ifadeleri çevirirken, orijinal balondaki gibi tek harf tekrarıyla "S-S-SEN KİMSİN?", "K-K-KORKMA(YIN)!", "S-S-SAKİN OL(UN)!" şeklinde mi çevirmeliyiz, yoksa Türkçe okunuştaki akıcılığa daha uygun olduğu düşüncesiyle "SE-SE-SEN KİMSİN?", "KO-KO-KORKMA(YIN)!", "SA-SA-SAKİN OL(UN)" biçiminde ifadeleri mi tercih etmeliyiz?
5- Kapı çarpması, gürültü gibi sesleri belirten "SBAM!", "BHAM!", "OUUCCH!", "CRASH!" şeklindeki ifadeleri orijinal çizgi roman karesindeki gibi mi bırakmalıyız, yoksa Türkçe okunuşa daha yatkın olduğunu düşündüğüm "BAM!", "ŞANGIR!" gibi ifadelere dönüştürebilir miyiz? Yine bu ifadeleri, (harflerde ya da kelimede değişiklik yapmamız gerekmiyorsa) üzerinde hiçbir oynama yapmadan orijinal fontunda mı bırakmalıyız, yoksa kendi kullandığımız fonta uygun bir şekilde mi düzenlemeliyiz?
Örnek bir resim üzerinde göstermem gerekirse:
"SBAM!" ifadesini, aşağıdaki resimde yer aldığı gibi orijinal fontunda mı bırakmalıyız?
Yoksa yine aşağıdaki resimde görüldüğü üzere; "SBAM!" ifadesini, üzerinde çalıştığımız çizgi romanın tamamında kullandığımız fonta mı dönüştürmeliyiz?
6- Orijinal konuşmada / yazıda / metinde yer alan satır sayılarına her ne olursa olsun uymalı mıyız, yoksa çeviri gereği balonun şekline uygun olacak ve balona uyacak şekilde satırları çoğaltıp azaltabilir miyiz? Örneğin orijinal metinde iki satir hâlinde kullanılan
"DON'T BE
AFRAID!"
AFRAID!"
cümlesini
"KORKMA!"
biçiminde tek satır olarak balonun içine yerleştirebilir miyiz?
Yoksa
"KORK-
MA!"
MA!"
örneğinde olduğu gibi, hece keserek mi yerleşimini yapmalıyız?
Veya
"SAKIN
KORKMA!"
KORKMA!"
_____________________
Şimdilik aklıma gelen ve çalışırken tereddüt ettiğim konulardaki sorularım bu kadar. Belki bazıları size basit veya garip gelebilir ama -biraz da takıntılı yapımdan dolayı- bazı şeyleri iyice anlamadan daha ileriye gitmekte güçlük çekiyorum ve bu işin kurallarına uyarak hareket etmek istiyorum. Zira baştan bir şeyleri yanlış yaparak gidersem, çalışmalarımda epeyce yol aldığım ve yaptığımın yanlış olduğunu fark ettiğim zaman geriye dönüşün ve o hatayı düzeltmenin çok kolay olmadığını düşünüyorum. Ve bu sebeple gerçekten cevabını merak ettiğim bu sorulardan birine bile cevap verecek olan herkese şimdiden ve gönülden teşekkür ediyorum.
_____________________
Evet, bu yazıyı sonuna kadar okuma sabrını gösteren (ve belki de "Hele şükür, bitti!" diyen) siz değerli üstatlara ve dostlara tekrar teşekkür ederek sevgi, saygı ve selamlarımı sunuyorum. Hepimize geçmiş olsun.
Bitti...THE END
SON
