Boğazkale

[bakunin]

İç Anadolu Bölgesi’nde Çorum İli’ne bağlı bir ilçe olan Boğazkale’nin kuzeyinde Alaca, kuzeydoğusunda yine Alaca, güneyinde Yozgat, batısında Ankara ve Çankırı yer almaktadır. Çorum’a 87 km., Sungurlu’ya 30 km., Yozgat’a 40 km. uzaklıktadır. İlçe arazisinin büyük bir kısmı dağlık bölge de, kalanı ise ovalık bölgede yer alır. En önemli akarsuyu Budaközü Çayıdır. Denizden yüksekliği 1.036 m. olan ilçenin yüzölçümü 260 km2, toplam nüfusu 8.190’dır.

İlçenin ekonomisi turizm, tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünler, buğday, nohut, arpa, yulaftır. Az miktardaki sulu alanlarda ise şeker pancarı yetiştirilmektedir. Hayvancılıkta sığır, koyun ve keçi yetiştirilmektedir.

Hattuşaş​

Boğazkale, Hitit uygarlığının başkenti Hattuşa’ın bulunduğu yerdedir. İlk yerleşim Kalkolitik Çağda başlamış; İlk Tunç Çağında Hattiler’in, sonra Asur ticaret kolonilerinin yerleşim yeri olan Hattuşaş, Hititler döneminde başkent olmuştur. İlçenin tarihi M.Ö.2000 yıllarında başlamıştır. Hititlerin başkenti olan Hattuşaş (Boğazköy), Çorum iline bağlı Boğazkale ilçesinde, bir teras ve büyük bir kayalık üzerinde yer almaktadır. Başkentin adı, Hattiler tarafından verilen “Hattus”tan türetilmiştir. Boğazköy’de bulunmuş ilk Hitit belgesine göre, tarihi daha eskilere giden yerleşim, şehir devletleri döneminin en büyük Hitit kralı olan Kussara kralı Anitta tarafından İ.Ö.XVIII. yüzyılın başlarında yıkılmış ve “benden sonra gelecek kral Hattuşa’yı yeniden kurarsa tanrının fırtınası ile vurulacaktır” diye lânetlenmiştir. Ancak, kralın ölümünden kısa bir süre sonra, yaklaşık İ.Ö.1700’lerde yerleşim “Hattuşa” adıyla yeniden kurulmuş ve Kral I. Hattuşili zamanında Hititlerin başkenti olmuştur. Hititlerden önce kentte İ.Ö.XIX.-XVIII. yüzyıllarda Hattilerin yaşadığı ve burada bir Assur ticaret kolonisinin (Karum) bulunduğu, kentin kuzeyindeki Büyük Tapınak çevresinde Alman heyeti tarafından yapılan kazılarda açığa çıkarılan kalıntılar ve diğer buluntulardan anlaşılmıştır.

Hattuşaş Kral Kapı​

Hattuşaş (Boğazkale), 1834 yılında il kez Fransız seyyah Charles Texier tarafından ziyaret edilmiştir. Yerleşimdeki ilk sistemli kazı 1906 yılında Alman Arkeolog Hugo Winckler ile İstanbul Müzesi’nde görevli Arkeolog Theodor Macridy Bey tarafından yapılmış ve yerleşimin tarihçesini aydınlatan ilk çivi yazılı tabletler açığa çıkarılmıştır. Bu tabletlerin okunmasıyla Hititlerin başkenti olduğu anlaşılan Hattuşaş’ta 1907’de, Otto Puchstein’ın da katılımıyla Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Alman Doğu İncelemeleri Kurumu tarafından ortaklaşa yürütülen çalışmalar 1912 yılına kadar sürdürülmüştür. I.Dünya Savaşı nedeniyle ara verilen kazı çalışmaları 1931 yılında Kurt Bittel tarafından başlatılmıştır. II. Dünya Savaşı nedeniyle ara verilen kazılara ise yeniden başlanmış, 1981-93 yılları arasında Peter Neve‘nin yaptığı kazılar Jürgen Seeher başkanlığında sürdürülmektedir.

Hititlerle Mısırlılar arasında yapılan Kadeş Antlaşması metin tabletleri Boğazkale’de bulunmuştur. Ayrıca, Hattuşa’nın en büyük kutsal mekanı, şehrin dışında yer alan, yüksek kayalar arasında saklanmış Yazılıkaya Kaya Tapınağı’dır. Tapınak’ta 90’tan fazla tanrı, tanrıça, hayvan ve hayal ürünü yaratıklar kaya yüzeyine işlenmiştir. Hititlerden sonra bölgeye Frigler (MÖ.750), Medler, Galatlar, Romalılar, Bizanslar hakim olmuştur. Helenistik dönemde bir köy yerleşimi olmaktan ileriye gidememiştir. Bizans’ın son dönemlerinde terk edilmiştir.

Malazgirt Zaferi’nden (1071) sonra 1075 yılında Melik Ahmet Gazi komutasındaki Danişmendli ordusu tarafından Çorum Bölgesi’nin fethiyle buraya da Türk göçleri başlamıştır. XVI.yüzyılda Türkmen boylarından Maraşlı Dulkadiroğullarından bir grup önce Boğazköy’ün 3 km. kuzeyindeki Yekbas’a yerleştirilirken, XVII. yüzyılın sonunda buradan Eski Hitit başkentinin eteğine taşınmışlardır. Hattuşaş 1986 yılında UNESCO’nun “Dünya Kültür Mirası” listesine alınmıştır.

Yazılıkaya​

Boğazköy adıyla Sungurlu’ya bağlı bir bucak iken adı Boğazkale’ye çevrilerek 1987 yılında Çorum’a bağlı bir ilçe haline getirilmiştir.

Boğazkale’de günümüze gelebilen eserler arasında; Hattuşaş antik kenti kalıntıları, sur ve kale, Tanrı Teşup Mabedi, Kral Kapısı, Aslanlı Kapı, Yazılıkaya Açıkhava Mabedi bulunmaktadır.

 

[bakunin]

Hattuşaş (Boğazköy)

Hititlerin başkenti olan Hattuşaş (Boğazköy), Çorum iline bağlı Boğazkale ilçesinde, bir teras ve büyük bir kayalık üzerinde yer almaktadır. Başkentin adı, Hattiler tarafından verilen “Hattus”tan türetilmiştir.

Boğazköy’de bulunmuş ilk Hitit belgesine göre, tarihi daha eskilere giden yerleşim, şehir devletleri döneminin en büyük Hitit kralı olan Kussara kralı Anitta tarafından İ.Ö.XVIII. yüzyılın başlarında yıkılmış ve “benden sonra gelecek kral Hattuşa’yı yeniden kurarsa tanrının fırtınası ile vurulacaktır” diye lânetlenmiştir. Ancak, kralın ölümünden kısa bir süre sonra, yaklaşık İ.Ö.1700’lerde yerleşim “Hattuşa” adıyla yeniden kurulmuş ve Kral I. Hattuşili zamanında Hititlerin başkenti olmuştur.

Hititlerden önce kentte İ.Ö.XIX.-XVIII. yüzyıllarda Hattilerin yaşadığı ve burada bir Assur ticaret kolonisinin (Karum) bulunduğu, kentin kuzeyindeki Büyük Tapınak çevresinde Alman heyeti tarafından yapılan kazılarda açığa çıkarılan kalıntılar ve diğer buluntulardan anlaşılmıştır.

Hattuşaş, 1834 yılında il kez Fransız seyyah Charles Texier tarafından ziyaret edilmiştir. Yerleşimdeki ilk sistemli kazı 1906 yılında Alman Arkeolog Hugo Winckler ile İstanbul Müzesi’nde görevli Arkeolog Theodor Macridy Bey tarafından yapılmış ve yerleşimin tarihçesini aydınlatan ilk çivi yazılı tabletler açığa çıkarılmıştır. Bu tabletlerin okunmasıyla Hititlerin başkenti olduğu anlaşılan Hattuşaş’ta 1907’de, Otto Puchstein’ın da katılımıyla Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Alman Doğu İncelemeleri Kurumu tarafından ortaklaşa yürütülen çalışmalar 1912 yılına kadar sürdürülmüştür.I.Dünya Savaşı nedeniyle ara verilen kazı çalışmaları 1931 yılında Kurt Bittel tarafından başlatılmıştır. II. Dünya Savaşı nedeniyle ara verilen kazılara ise yeniden başlanmış, 1981-93 yılları arasında Peter Neve‘nin yaptığı kazılar Jürgen Seeher başkanlığında sürdürülmektedir.

1986 yılında UNESCO Dünya Miras Listesine alınan Çorum, Boğazköy’deki Hattuşa, Hitit İmparatorluğunun başkenti olarak Anadolu’da yüzyıllar boyu çok önemli bir merkez olmuştur. Hattiler tarafından “Hattuş” olarak adlandırılan şehir, Hitit egemenliğine geçtikten sonra “Hattuşa” adını almıştır. M.Ö.1700’lerde Kuşşara şehrinin kralı Anitta tarafından ele geçirilen ken, Anitta tarafından yıkılmıştır.

Yazılı kayıtlarda Anitta ilk Hitit kralıdır. Yaklaşık yüzyıl kadar sonra kent, I. Hattuşili tarafından tekrar kurulmuş ve 400 yıldan uzun bir süre hüküm sürecek olan bir uygarlığın başkenti haline getirilmiştir. Coğrafi olarak içinde bulunduğu alan şehre doğal koruma sağlamaktadır.

Günümüzde görülebilen kalıntıların büyük çoğunluğu Büyük Kral IV. Tudhaliya dönemine aittir. Bu kalıntılar arasında tapınaklar, kraliyet konuları ve surlar sayılabilir.

Yazılıkaya Tapınağı

Hattuşaş ören yerinin 2 km. kuzeydoğusunda yer alan Yazılıkaya Tapınağı, önünde Hitit mimari özelliklerinin yansıtıldığı iki kaya odadan oluşmaktadır.

Yazılıkaya Tapınağı’nın kayalığa yapılmış olan bu odaları "Büyük Galeri" (A odası) ve "Küçük Galeri" (B Odası) adıyla anılmaktadır. Büyük Galeri’nin batı duvarı tanrı kabartmalarıyla, doğu duvarı ise tanrıça kabartmalarıyla bezeli olup her iki duvardaki figürler, doğu ve batı duvarlarının kuzey duvarı ile birleştiği ana sahnenin yer aldığı kısma doğru yönelmektedir.

Tanrıların genel olarak sivri bir külâhı, belden kuşaklı kısa bir elbisesi, kalkık burunlu pabuçları ile küpeleri vardır. Çoğu zaman kıvrık bir kılıç ya da topuz taşırlar. Tanrıçaların hepsi uzun bir etek giyer, başlarında silindir biçimli bir başlık vardır.

Doğu ve batı duvarının birleştiği kuzey duvarında, ana sahneyi oluşturan baş tanrılar yer almaktadır.

Burada dağ tanrıları üzerinde duran Hava tanrısı Teşup ve karısı tanrıça Hepatu ile arkasında oğulları Şarruma ve çift başlı kartal yer almaktadır.

Kral IV. Tuthalia’nın kabartması ise doğu duvarında yer almakta olup, galerinin en büyük kabartmasıdır.

Ayrı bir girişi bulunan Küçük Galeri’yi girişin iki yanında bulunan aslan başlı, insan gövdeli kanatlı cinler korumaktadır.

Küçük Galerinin batı duvarında sağa doğru sıralanan on iki tanrı, doğu duvarında ise Kılıç Tanrısı ile Tanrı Şarruma ve himayesindeki kral IV. Tuthalia yer almaktadır.

Bu kısımda iyi korunmuş kabartmalar dışında kayaya oyulmuş üç adet niş bulunmakta ve bu nişlere bir takım hediyelerin veya Hitit kral ailesinin ölü küllerinin saklandığı kapların konulduğu düşünülmektedir.

Boğazköy Müzesi

Çorum Müzesi yönetiminde, Çorum’a 82 km. uzaklıktaki Boğazköy Müzesi 12 Eylül l966 yılında açılmıştır. Daha önce bu müze Hattuşaş kazılarından çıkan ve çevreden toplanan eserlerin bulunduğu bir depo konumunda idi.

Boğazköy kazılarında çıkan eserlerin ve Hitit dönemi buluntularının ağırlıklı olduğu müzede Kalkolatik, Eski Tunç, Frig, Roma ve Bizans eserleri bulunmaktadır. Bunların başında Yazılıkaya’dan getirilen Tanrıça İştar kabartması, tanrı kabartması, Hitit Kralı IV. Tuthalia’nın kabartması, hiyeroglif yazılı taş steller bulunmaktadır.

Bunların yanı sıra Kalkolatik, Eski Tunç ve Asur Ticaret Kolonileri çağlarına ait pişmiş toprak eserler, camlar, Frig dönemi boyalı keramikleri, Hitit tabletleri, mühürler, baskılar, bullalar ve bir Bizans kilisesine ait bronz malzemeler sergilenmektedir.

Müze teşhirindeki pişmiş toprak keramik eserler​