Sungurlu

[bakunin]

İç Anadolu Bölgesi’nde Çorum İli’ne bağlı bir ilçe olan Sungurlu’nun kuzeyinde Bayat ve Uğurludağ ilçeleri, kuzeydoğuda Merkez ilçe, doğusunda Alaca ve Boğazkale, güneydoğusunda yine Boğazkale, güneyinde Yozgat, batısında Kırıkkale, kuzeybatısında da Çankırı ili ile çevrilidir.

Sungurlu’nun arazi konumu orta yükseklikte tepeler ve dalgalı düzlükler halindedir. Kuzeydoğusunu Çorum yöresindeki Kösedağı’nın güneybatı uzantısı engebelendirir. Sungurlu’yu Kızılırmak’ın kollarından olan Delice Irmağı sulamaktadır. Çorum’a 72 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 2.557 km2 olup, toplam nüfusu 80.840’tır.

İlçe ekonomisi tarım, hayvancılık ve ticarete dayalıdır. Belli başlı tarımsal ürünleri buğday, arpa, yulaf, mercimek, nohut, kuru fasulye, şeker pancarı, ayçiçeği, ıspanak, karpuz, kavun, beyaz lahana, kuru soğandır. Hayvancılıkta sığır besiciliği yanı sıra koyun ve keçi de yetiştirilmektedir. Sanayi tesislerinde un, tuğla ve şarap üretilmektedir. Dokumacılık yaygındır. İlçede bentonit yatakları ile maden suyu kaynakları vardır.

Saat Kulesi​

İlçenin tarihi oldukça eski yıllara inmektedir. İlk yerleşmenin MÖ.5000 yıllarında, Kalkolitik Çağda yapıldığı sanılmaktadır. Ayrıca buluntular Boğazkale ile aynı dönemlerde yerleşime sahne olduğuna işaret etmektedir. Yöre Firigler, Galatlar ve Romalıların egemenliği altında kalmıştır.

Bugünkü Sungurlu’nun batısında, Kuzuluk denilen yerde eski Sungurlu bulunuyordu. Tarihte Küçük Kıyamet olarak isimlendirilen depremle (1509) yıkılmıştır. Eski Sungurlu’nun yok olmasından sonra kent, Sarıtepe eteklerinde yeniden kurulmuştur.

Yavuz Sultan Selim İran seferine çıkarken Sungurlu’ya gelmiş ve Manastır Tepesi’nde konaklamıştır. Söylentiye göre Yavuz Sultan Selim burası için “Amma da sazlık yer” demesinden sonra Sungurlu’ya Kalınsaz denilmiştir. Şehrin ortasından geçen Budaközü Çayı’ndan ötürü kente Budaköz ismi yakıştırılmıştır. Bir başka söylentiye göre Maraş Beyi’nin zulmünden kaçıp buraya yerleşen, Sunguroğlu Mehmet Bey’den ötürü de Sungurlu denilmiştir.

XVIII.yüzyıl ortalarında Kalınsaz nahiyesinin içerisinde kalmış, 1794’te Çorum’a bağlanmıştır. XIX.yüzyılın sonlarında Ankara vilayetinin Çorum sancağına bağlı idi. İlçe 1864 yılında Yozgat sancağına bağlanmış, İlçe Merkezi 1866 yılında Belediye olmuştur. 1924 yılında yeniden Çorum’ a bağlanmıştır. Kurtuluş Savaşı sırasında, 1920’de çıkan Çapanoğlu ayaklanmaları Sungurlu’yu da olumsuz yönde etkilemiştir.

Garib Baba Dergahı​

İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında, Ulu Cami, Ergülü Baba Camisi, Hilmi Efendi camisi, Kavşut Camisi, Saat Kulesi, Ergülü Baba Türbesi, Demirşeyh Türbesi, Nöbeti baba Türbesi, Hitit Köprüsü, Boğazköy Kalesi, Kozoluk Çeşmesi, Yediler Dergâhı, Meymanlı Dergâhı, Garip baba Dergâhı bulunmaktadır.

 

[bakunin]

Nöbeti Baba Türbesi

Çorum Sungurlu ilçesinde Aygar Dağı’nın zirvesinde düz bir alan üzerinde bulunmaktadır. Nöbeti Baba’nın kim olduğu bilinmemekle beraber, halk arasındaki yaygın bir söylentiye göre; alim bir kişi olup, nöbet tutarken şehit olmuştur. Yöre halkı bu türbenin etrafındaki düz alanda toplanarak yağmur duasına çıkarlar, burada namaz kılınıp, kurbanlar kesildikten sonra duaya katılanlara sunulur.

Türbe mimari yönden bir özellik taşımamaktadır. Kaba yontma taştan kare planlı olarak yapılmış, üzeri de kubbe ile örtülmüştür. Türbenin yuvarlak kemerli bir giriş kapısı vardır bunun dışında duvarlarında pencereler bulunmamaktadır.

Demirşeyh Türbesi


Çorum Sungurlu ilçesinde geniş bir alanda yapılmış olan bu türbenin kitabesi günümüze ulaşamamıştır. Bu bakımdan ne zaman yapıldığı konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

Halk arasında yaygın bir inanışa göre bu türbe Malazgirt Savaşı’ndan sonra yapılmıştır. Ancak bu yapının günümüze gelebilen mimarisi Selçuklu yapısından çok, Osmanlı türbe mimarisine benzemektedir.

Türbe moloz taştan örülmüş, kare planlı ve üzeri kubbe ile örtülüdür. Kubbe kare gövdeden trompların yardımı ile duvarlar üzerine oturtulmuştur. Kubbe ve kemer örgülerinde tuğlalar kullanılmıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla türbe orijinalliğinden uzaklaşmıştır.

Türbe içerisinde sade bir mezar bulunmaktadır. Türbenin üzerinde bir göktaşı vardır. Demirşeyh isminin de bu taştan geldiği sanılmaktadır. Demirşeyh Türbesi 1977 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarılmıştır.

Sungurlu Saat Kulesi

Çorum Sungurlu ilçesinde bulunan Saat Kulesini Kaymakam Edip Bey l892 yılında yaptırmıştır. Bu saat kulesi, Yozgat Saat Kulesini yapan Yozgatlı Şakir Usta’nin eseridir.

Kesme taştan yapılmış olan Saat Kulesi kare prizma gövdelidir. Gövdesi dışarıya taşkın silmelerle sekiz kata ayrılmıştır. İkinci kat dışında her katta yuvarlak kemerli küçük pencereler bulunmaktadır.Kulenin en üstüne dalgalı saçağı olan ahşap bir köşk eklenmiştir. Köşkün altına da dört yönde yuvarlak kadranlı saatler yerleştirilmiştir. Bu saatlerin mekanizmasını Çorumlu İbrahim Usta yapmıştır. Saat çanının ise Amasya’da görev yapan bir Alman konsolosunun hediyesi olduğu söylenmektedir.

Kavşut Camisi

Çorum Sungurlu ilçesinde bulunan Kavşut Camisi Selçuklu döneminden kalma bir yapıdır.

1202 yılında yapılan bu cami dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap direklerin taşıdığı bir çatı ile örtülüdür. Ön kısmına ahşap direklerin desteklediği çatılı bir son cemaat yeri eklenmiştir. Son cemaat yeri ile caminin ibadet mekanını aynı ahşap çatı örtmektedir. İbadet mekanı kenarlardaki birer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır.

Caminin mihrap ve minberinin mimari yönden bir özelliği bulunmamaktadır. Taş minaresi yakın tarihlerde yapılmış olup, cami ile uyumlu değildir. Caminin Selçuklu dönemine ait kündekâri tekniği ile yapılmış olan orijinal minberi ve minber kapısı günümüze gelememiştir.

Ergülü Baba Camisi

Çorum, Sungurlu ilçesi Yörüklü’deki Ergülü Baba Camisi 1530 yılında Ergülü Baba tarafından yaptırılmıştır.

Kare planlı caminin üzeri duvarlar üzerine oturan sekiz köşeli kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür. Önünde son cemaat yeri bulunmaktadır. Düzgün kesme taştan yapılmış olan caminin duvarları dışa taşkın silmelerle üçe bölünmüştür. caminin içerisi iki sıra halinde, her kenarda ikişer yuvarlak kemerli pencere ile aydınlatılmıştır. Minaresi kesme taştan olup, gövdesi yuvarlak ve tek şerefelidir.

Cami Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1999’da onarılmıştır. Cami orijinal durumundan oldukça uzaklaşmıştır. Onarım sonucunda caminin yüksekliği daha da artmıştır. Ergülü Baba’nın düzenlediği vakfiyesinin başında da Kanuni Sultan Süleyman’ın tuğrası bulunmaktadır.

Ulu Cami

Çorum, Sungurlu ilçesinde, Sungurlu Mahallesi’ndeki Ulu Cami’yi Mehmet Sungur Bey 1762 yılında yaptırmıştır.

Geniş bir avlu ortasındaki caminin duvar örgüsünde kaba yontma taş kullanılmıştır. İbadet mekanını ortadaki yüksek kasnak üzerine oturmuş bir ana kubbe ile onun yanındaki üç küçük kubbe örtmektedir. Caminin önünde son cemaat yeri bulunmaktadır. Yanındaki kare taş kaideli, tek şerefeli minaresi yuvarlak gövdeli ve tuğladandır.

Cami Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1984 ve 1994 yıllarında onarılmıştır.

Hitit Köprüsü

Çorum, Sungurlu ilçesindeki bu köprüyü ilk defa Prof. Dr. N.Naumann tarafından bulunmuş ve M.Ö XIII.yüzyıla Hitit dönemine tarihlendirilmiştir.

Anadolu’da ilk köprü denemesi olarak bilinen bu köprü Ambarlıkaya’da 8.50 m. genişliğinde, 14 m. derinliğinde bir uçurum üzerine yapılmıştır. Köprünün zıvana delikleri ile geniş basamakları görülmektedir.

Boğazköy Kalesi

Hitit devletinin başkenti olan Boğazköy de (Hattuşaş) yapılan bilimsel çalışmaların ilki l906-l916 yıllarında Hugo Wincker ve Theodor Makri tarafından yürütülmüştür. Ardından l93l-l939 yıllarında Alman Arkeoloji Enstitüsü adına Kurt Bittel kazı yapmıştır. Burada da sürdürülen kazı çalışmalarında Hatti, Hitit, Frig, Galat, Roma ve Bizans dönemlerine ait kalıntılarla karşılaşılmıştır. 1980’den sonra kazıları Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Alman Doğu İncelemeleri Kurumu adına Dr.Peter Neve yürütmektedir.

Hitit Dönemine ait olan Büyük Kale (Kral Kalesi) M.Ö XIII.yüzyıla tarihlendirilmiştir. Bu dönem Büyük Hitit Krallığı dönemi olup, bu kale aynı zamanda Hattuşaş yerleşiminin çekirdeğini oluşturmaktadır. Kale 140x 250 m. ölçüsünde geniş bir alana yayılmıştır. Buradaki en önemli kalıntı ise Kral Sarayı ile iki katlı Arşiv yapısıdır. Bu bölgede l936 yılından itibaren 4000’den fazla kitabe ele geçirilmiştir. Bu yerleşim 6 km. uzunluğunda bir surla çevrilmiştir.

Yediler Dergahı

Çorum, Sungurlu ilçesinde bulunan Yediler Dergahının kitabesi günümüze ulaşmadığından ne zaman kurulduğu ve banisinin kim olduğu konusunda yeterli bir bilgimiz bulunmamaktadır. Yedi Kardeşler ismi ile de tanınan bu dergahın günümüze gelen yapısının dergah mimarisi yönünden bir özelliği bulunmamaktadır.

Bu dergahı hal, yedi Cuma günü ziyaret eder ve dileklerde bulunur.

Garib Baba Dergahı

Çorum, Sungurlu ilçesine 30 km uzaklıktaki Hilalli ve Çavuşçulu köyleri arasında bulunan Garib Baba Dergahının da mimari yönden bir özelliği bulunmamaktadır.

Kare kaideli bir yapı olup, üzerini yuvarlak bir kasnağın taşıdığı kurşun kaplı bir kubbe örtmektedir. Moloz taştan yapılmış olan dergahın duvarlarında dikdörtgen söveli ikişer pencere bulunmaktadır.

Yörenin önemli bir ziyaretgahı olan bu dergahı daha çok şifa arayanlarca ziyaret edilmektedir.

Meymanlı Dergahı

Çorum, Sungurlu ilçesi Meymanlı Köyü’nde bulunan Meymanlı Dergahının da kitabesi günümüze ulaşmadığından kuruluşu ile ilgili bilgilerimiz çok kısıtlıdır. Ayrıca kaynaklarda da bu konuda yeterli bir bilgi bulunmamaktadır.Dergah mimarisi yönünden de yapının mimari bir özelliği bulunmamaktadır.

Halk arasındaki yaygın, batıl bir inanışa göre felç olanlar bu dergahı ziyaret eder ve buradaki Hz. Fatma’ya ait olduğu sanılan terliğe dokunurlar, böylece de şifa bulacaklarına inanırlar.

Kozoluk Çeşmesi

Çorum Sungurlu ilçesinin 20 km. uzağındaki Ayağıbüyük Köyü’nde bulunan bu çeşmenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.

Çevresi mesire ve piknik alanı olarak kullanılmaktadır.