Karadeniz Bölgesi’nde, Rize İline bağlı bir ilçe olan Pazar, doğuda Ardeşen ve Çamlıhemşin, güneybatı ve batıda Çayeli ilçeleri, kuzeyinde de Karadeniz ile çevrilidir. İlçe toprakları dar bir kıyı şeridi ile bunun hemen ardında yer alan ve akarsu vadileri ile parçalanmış dağlardan oluşmuştur. Kuzeyden güneye doğru yüksekliği artan Doğu Karadeniz Sıradağlarının ilçedeki yükseltileri; güneyde Kaçkar Dağı (3.737 m.), Verçenik, Altıparmak ve Hipot Dağı’dır. Kito, Ambarlı, Kızılhaç, Çelmeç, Verçenbek, Kaleibala, Başyayla, Çiçekli, Elevit, Kelevit, Palovit ve Samistal yaylaları ilçenin belli başlı düzlükleridir.
İlçe topraklarını Pazar Deresi, ilçenin doğu sınırını oluşturan Fırtına Deresi, Merdivenli Deresi, Kalecik deresi, Bodaçavi Deresi ve Ocak Deresi sulamaktadır.Rize’ye 37 km. uzaklıktaki ilçenin deniz seviyesinden yüksekliği 10 m.dir. Yüzölçümü 315 km2, toplam 29.793’tür.
İlçede Karadeniz iklimi hüküm sürmekte olup, yazları az sıcak, kışları az soğuk geçer. Türkiye’nin en çok yağış alan bölgesindedir. Yılda ortalama 2332 mm yağış almaktadır. İklimin yağışlı olmasından ötürü bitki örtüsü bakımından çok zengindir. İlçe bütün yıl yeşillikler içindedir. dağlık alanlarda kızılağaç, gürgen, meşe, kestane, ladin, köknar ağaçlarından oluşan ormanlar bulunmaktadır. Alçak alanlarda teraslar halinde çay plantasyonları, yeşil otlar vardır. Ayrıca,yabani kara yemiş, böğürtlen, eğrelti otları orman altı formasyonu olarak dikkat çeker.
İlçe ekonomisi çay üretimi ve balıkçılığa dayalıdır. İlçe ekonomisinde en büyük payı çayın alması yüzünden tarla ziraatı ve bağ-bahçecilik çok küçük alanlarda, aile ihtiyacının karşılanma ihtiyacına yönelik yapılmaktadır. Tarımsal ürün olarak az miktarda puroluk tütün, armut, mısır ve fasulye yetiştirilmektedir. İlçe arazisinin engebeli olmasından dolayı hayvancılık ahır hayvancılığı şeklinde olup aile içi tüketime yöneliktir. Kıyı kesimlerinde balıkçılık yapılmaktadır.Geleneksel el sanatlarından dokumacılık ve sepet örücülüğü günümüzde de devam etmekte olup, halkın geçim kaynaklarından biridir. Sepetlerin el sepeti, gamal ve kaşıklık gibi türleri vardır.
MÖ.VII.yüzyılda Miletoslular tarafından bir ticaret kolonisi olarak kurulmuştur. MÖ.547 yılından sonra Anadolu’nun büyük bir bölümü ile birlikte burası da Perslerin yönetimi altına girmiştir. MÖ.334’te Büyük İskender Pers egemenliğine son vermiştir. MÖ.301-MS.117 arasında Perslerin Pont Satraplığının devamı olan Pontus Devleti buraya egemen olmuştur. MÖ.63’te Roma İmparatoru Pompeius’un Pontus Kralı Mithridates’i yenmesinden sonra bölge Roma İmparatorluğu’nun egemenliği altına girmiştir. Romanın ikiye ayrılmasından sonra yöre, Bizans topraklarının içerisinde kalmıştır. İstanbul’un Latinler tarafından 1204’te işgal edilmesinden sonra, Alexios Komnenos Gürcülerden de yardım alarak Trabzon’da bağımsız bir Trabzon-Rum Devleti kurmuştur (1204-1461). Bu dönem içerisinde Rize ve çevresi de Trabzon devletinin sınırları içerisinde kalmıştır.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Rize ve çevresi Selçukluların hakimiyetine girmişse de daha sonra Trabzon Rum Devleti buraya yeniden hakim olmuştur. Fatih Sultan Mehmet’in 1461’de Trabzon’u ele geçirmesi ile birlikte Osmanlı topraklarına katmıştır.
XVI.yüzyılda Abaza ve Gürcü korsanların saldırısına uğrayan yöre, Osmanlı döneminde 1877’ye kadar Batum sancağına bağlı bir yerleşim yeri iken, XIX.yüzyılın sonlarında Trabzon vilayetinin Lazistan Sancağına bağlı bir kaza olmuştur. I.Dünya Savaşı’nda 5 Mart 1916’dan Mart 1918’e kadar Rus işgali altında kalmıştır.
Eski adı Atina olan ilçenin adı 1928’de Pazar olarak değiştirilmiş, 2 Ocak 1936’ya kadar Çoruh iline bağlı olan Pazar, Çoruh ilinin kaldırılmasından sonra Rize’ye bağlı ilçe konumuna getirilmiştir.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Kız Kalesi, Kalecik-Sivri Kale, Cihar Kale ve Yücehisar Camisi bulunmaktadır.
Cihar Kale
Rize ili Pazar ilçesinde, Yücehisar Köyü sınırları içerisindeki Hemşin Deresi’nin doğusunda yer alan Cihar Kale, denizden 7 km. içeridedir. Kalenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığını belirten bir belge bulunamamakla beraber Trabzon Rum İmparatorluğu zamanında, XIII.-XIV.yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.
Kale yuvarlak planlı olup, moloz taştan yapılmıştır. İki kule ile desteklenen kalenin kuzeydoğusunda giriş kapısı bulunmaktadır. Ortasında ise yine yuvarlak bir kulesi vardır.
Kız Kalesi
Rize ili Pazar ilçesinin batısında küçük bir yarımadada, kayalıklar üzerinde bulunan bu kalenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber, Trabzon Rum İmparatorluğu zamanında XIII.-XIV.yüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır. Kale Osmanlılar zamanında onarılmış ve kullanılmıştır.
Kale oldukça muntazam taş duvarlara sahiptir. Kare planlı olup, 7.00x7.00 m. ölçüsündedir. Güney surları yıkılan kalenin girişi batı yönündedir. Günümüze iyi bir durumda gelebilen duvarlarında ise mazgallar ve yuvarlak kemerli üst kata ait pencereler bulunmaktadır.
Kalecik (Sivri Kale) Kalesi
Rize ili Pazar ilçesinin 5 km. batısında Kalecik Deresi’nin denize ulaştığı, oldukça yüksek bir burun üzerinde kurulmuştur. Bu kalenin de ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Bununla beraber XIII.-XIV.yüzyıllarda Trabzon Rum İmparatorluğu zamanında Karadeniz Bölgesi’ndeki diğer kalelerle birlikte yaptırıldığı sanılmaktadır.
Trabzon-Rize karayolunun yapımı sırasında kalenin bir bölümü yıkılmıştır. Kesme taş ve moloz taştan yapılan kalenin tam bir planı bu nedenle öğrenilememektedir. Yalnızca ortasında yüksek bir kulesi olan küçük bir gözetleme kalesidir.
Dörtgözlü Köprüsü
Rize ili Pazar ilçesinde bulunan bu köprünün kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi bilinmemektedir. Yapı üslubundan Osmanlı döneminde yapıldığı anlaşılmaktadır. Büyük olasılıkla da XIX. yüzyılda yapılmıştır.
Kesme taş ve moloz taştan dört yuvarlak kemerli bir köprüdür.
Yücehisar Camisi
Rize Pazar ilçesi Yücehisar Köyü’nde bulunan bu cami medrese ile birlikte 1799 yılında Ayşe Hanım tarafından kâgir olarak inşa ettirilmiştir. Caminin yanındaki medrese de yapım kitabesi bulunmaktadır.
Kitabe:
Tamâm şud cami-i eşref besa’yi sâhibül hayrat
Nasib etsün Hudâ didar virehem hurile cennât
El Hac Muradoğlu Mustafa Çelebi’nin kızı
Ayşe Hanım’ın hayratıdır
Sene 1214 (1799).
Camiye kuzey yönünde bulunan medreseden iki kapı ile girilmektedir. İbadet mekânı dikdörtgen planlı olup doğu batı yönünde uzanmaktadır. Caminin kuzey batı yönündeki girişi üzerinde mahfil kısmına yer verilmiştir.
Caminin kuzeybatıdaki ana giriş kapısının kanatları üzerinde geometrik sekizgen geçmelerden oluşan barok bir bezeme vardır. Ayrıca minber aynalığı üzerinde değişik üslupta merkezdeki büyük bir daireye bağlanan S ve C kıvrımlarına yer verilmiştir. Mahfil korkuluklarının iç yönünde geometrik ve bitkisel süslemeli bir bordür dolaşmaktadır.