Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Erzincan İli’ne bağlı bir ilçe olan Kemaliye’nin, doğusunda Tunceli, güneydoğusunda Keban Baraj Gölü ve Elazığ, güneyinde Malatya, batısında Sivas, kuzeyinde de İliç ilçesi bulunmaktadır.
Erzincan’ın güneybatısında yer alan ilçe topraklarını Munzur Dağları engebelendirmektedir. Munzur Dağları Ziyarettepe’de 3.147 m.ye, kuzeyde Çal Dağı’nda 2.179 m.ye yükselir. İlçe topraklarını kuzeybatıda Karasu’ya katılan Çaltı Suyu sulamaktadır. Ayrıca Keban Baraj Gölü’nün bir bölümü de ilçe toprakları içerisinde yer almaktadır. Keban Barajı yapıldıktan sonra yükselen su seviyesi Kemaliye önünde bir göl oluşturmuştur.
Kemaliye ilçesi, Keban Baraj Gölü kıyısında güzel bir vadi içinde kurulmuştur.
Yörede yapılan jeolojik araştırmalar, Kemaliye ve çevresini de kapsayan yüzey şekillerinin, Doğu Anadolu Bölgesi’nde oluşması, İkinci Zamanda başlayan ve Üçüncü Zamanda da devam eden dağların oluşumu ile ilgilidir. Burada yer kabuğu kalınlaşmış ve dağlar yükselmiş, birbirine sıkışmıştır. Buzul çağının birikimleri, Doğu Anadolu’nun yüksek dağ kesimlerinde açıkça görülmektedir. Bu dağlarda, eski buzulların aşındırması sonunda oluşan buz yatakları vardır.
Erzincan’a 194 km. uzaklıktaki Kemaliye ilçesi, denizden 900-1000 m. yükseklikte olup, yüzölçümü 1.168 km2 dir. Toplam nüfusu 9.025’tir.
İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. İlçenin ekime elverişli alanlarının son derece kısıtlı oluşundan ötürü, bitkisel ürün oldukça düşüktür.
Yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler, buğday, arpa, şeker pancarı, patates, soğan, ceviz, dut ve üzümdür. Koyun ve kıl keçisi besiciliği yaygındır. Göçebelerin hayvancılık yaptığı Sarıçiçek Yaylasında kurulan geçici mandıralarda peynir üretimi yapılır.
Ayrıca halıcılık ve düz yaygı dokumacılığı da yapılmaktadır. Özellikle canlı renkleri, yöreye özgü motifleri ile Kemaliye halıları ilçe halkının eski tarihlere inen bir uğraşı olup, ekonomisinde de önemlidir. İlçe topraklarında demir ve linyit yatakları bulunmaktadır.
Kemaliye’nin ilk yerleşimi ile ilgili bilgiler yeterli değildir. Ancak, MÖ.I.yüzyılda bu yöre için Romalılar ile Partlar mücadele etmişlerdir. Bizans yönetiminde ise sürekli Arap saldırılarına uğramıştır. Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra, Selçuklular, İlhanlılar, Akkoyunlular yöreye hakim olmuştur.
Çelebi Sultan Mehmet döneminde (1413-1421) Osmanlı topraklarına katılmış ve Eğin ismini almıştır. Osmanlı döneminde Diyarbekir Eyaleti’nin Arapkir Livası’na bağlı bir kaza merkezi olarak yönetilmiştir. XIX. yüzyılda Mamuret ül-Aziz (Elaziz-Elazığ) Vilayeti’nin Harput Merkez Sancağı’na bağlı bir kaza olmuştur.
Cumhuriyet döneminde önce Elazığ’a, 1926’da Malatya İli’ne bağlı bir ilçe merkezi yapılmıştır. Bu arada ismi Mustafa Kemal Atatürk’ten esinlenilerek Kemaliye olarak değiştirilmiştir. 1938’de de Erzincan iline bağlanmıştır.
Kemaliye’de günümüze gelebilen tarihi eserler; Hıdır Abdal Sultan Türbesi, Başpınar Köprüsü, Kemaliye Ocak Köyü Müzesi, Türk Sivil Mimari Örneklerinden evler, Kadı Gölü ve Ala Mağarası 'dır.
Hıdır Abdal Sultan Türbesi
Erzincan Kemaliye ilçesinde bulunan Hıdır Abdal Sultan Türbesi XIII.yüzyıla tarihlendirilmekle beraber yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Sonraki dönemlerde yapılan eklerle orijinalliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır.
Hızır Abdal Sultan Hacı Bektaşi Veli’den feyz almış ve bugün türbesinin bulunduğu yerdeki Ocak Köyü’nde bir Bektaşi dergahı kurmuştur. Bu türbe Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin yapı sanatını yansıtmaktadır. Kesme taştan yapılan türbede Hıdır Abdal Sultan gömülüdür.
Kemaliye Ocak Köyü Müzesi
Erzincan Kemaliye ilçesi Ocak Köyü’nde Mustafa Gürer’in kişisel çabaları ile 1994 yılında kurulan müze Ocak Köyü’ne armağan edilmiştir.
Müze iki katlı tarihi bir binada hizmet vermektedir. Bu yapının ne zaman yapıldığı konusunda bilgi bulunmamaktadır. Kesme taştan yapılmış olan geniş kemerlerin cephesini süslediği yapının içerisi ahşap döşemelidir. Binanın Fırat’a bakan arka cephesinde daha çok ahşap malzemeye yer verilmiştir.
Bu bina 1915 yılında kurulan Türk Halı şirketine tahsis edilmiş ve uzun yıllar tarafından bu şirket tarafından kullanılmıştır. Türk halı sanatı yönünden önemli bir bölümü oluşturan Eğin Halıları burada dokunmuştur. Ancak halıcılık yönünden yaşanan sıkıntı ve göçlerden ötürü şirket kapanmıştır. Bundan sonra binanın alt katı ceza ve tutukevi olarak kullanılmış, 1990 yılında terk edilmiş ve kendi haline bırakılmıştır.
Kemaliyelilerin maddi olanakları ve kaymakamlığın katkıları ile 1999 yılında bina restore edilmiştir. Restorasyon sonrası binanın alt katı kafeterya ve Kemaliye’de bulunan Hacı Ali Akın Meslek Yüksek Okulu’nun halıcılık uygulama atölyesine, orta katı da etnoğrafik eşyaların sergilendiği Etnoğrafya Müzesine dönüştürülmüştür.
Müzedeki etnoğrafik malzeme, Musafa Gürer’in kişisel koleksiyonları ile köy çevresinde toplanan çeşitli objeler müzede teşhir edilmektedir. Bunların yanı sıra yöresel kullanım eşyaları, çeşitli giysiler de müzede bulunmaktadır. Yöresel etnoğrafik ağırlıklı müzede bağış yoluyla verilmiş çok sayıda kitaplar kitap da bulunmaktadır.
Vali Recep Yazıcıoğlu (Başpınar) Köprüsü
Keban barajı çalışmaları sırasında 1974 yılında barajda su tutulmaya başlanmış ve göllenme alanı Kemaliye’ye kadar uzanmıştı. Bu nedenle de Karasu üzerindeki Başpınar Köprüsü sular altında kalmıştır. Köprünün sular altında kalacağı daha önceden bilindiğinden DSİ Genel Müdürlüğü ile karayolları Genel Müdürlüğü arasında 1971’de bir protokol imzalanmış ve bir köprü yapımı kararlaştırılmıştır.
Bu konu yöre halkınca sürekli gündemde tutulmuş ancak ilgili kurumlara her türlü başvuruya rağmen olumlu bir sonuca ulaşılamamıştır. Sonunda Bayındırlık Bakanlığı köprünün maliyetinin yüksek olduğu ve ekonomik olmayışından ötürü de yapılamayacağını bildirmiştir. Zor duruma düşen yörede yaşayanlar karşıdan karşıya suyun azaldığı mevsimlerde karaya oturan bir feribot ve küçük kayıklarla geçmeye çalışmışlardır. Sonunda dönemin Erzincan Valisi Recep yazıcıoğlu’nun çabaları ile Başpınar Köprüsü’nün yapımına 1993 yılında başlanmış, maddi finansı ise Kemaliye halkının yardımları, İl Özel İdaresi’nin ayırdığı ödenek ve DPT’nin yatırımları ile sağlanmıştır. Köprünün 1997 yılında yapımı tamamlanmıştır.
Vali Recep Yazıcıoğlu’nun elim bir kaza sonucu ölümü üzerine bu köprüye Onun adına izafeten Vali Recep Yazıcıoğlu Köprüsü adı verilmiştir.
Bu köprünün yapım hikayesi ve bu konuda Vali Recep Yazıcıoğlu’nun çabaları Ayşe Kulin’in Köprü isimli kitabında detayı ile anlatılmıştır.