Gümüşhacıköy

[bakunin]

Karadeniz Bölgesi'nde, Amasya İli'ne bağlı Gümüşhacıköy, doğuda Merzifon, güneyinde Hamamözü, batıda Çorum-Osmancık, kuzeyde de Samsun-Vezirköprü ile çevrilidir. Amasya'nın kuzeybatısındaki dağlık kesimde yer alan ilçenin kuzeydoğusunu Tavşandağı (Tavşanlı), güneybatısını Eğerli Dağı, batısını da İnegöl Dağı çevirmektedir. Orta ve doğu kesimleri ovalık olan ilçeyi dağlardan inen Gümüşsuyu Çayı ile Hamamözü Çayı sulamaktadır.

Yüzölçümü 716 km2’dir. 35.225 kişilik nüfusa sahip olan ilçe merkezinde 14.170 kişi bulunmaktadır.

Gümüşhacıköy ekonomi yönünden Amasya'nın en gelişmiş ilçelerindendir. Tarımın bütün kollarının yanı sıra en çok şeker pancarı, buğday, arpa, baklagiller, tütün, ayçiçeği ve kendir yetiştirilmektedir. Ayrıca elma ve çeşitli sebzeler de yetiştirilmektedir. yaylalarda koyun, ovalık kesimlerde de sığır beslendiği gibi tavukçuluk ve arıcılık da yapılmaktadır.

Yörede ilk yerleşen kavimler Kimmerlerdir. Daha sonra XI. yüzyılda, Artukluların eline geçmiş, XIV.yüzyılda Sadreddin Artık el-Türkmani el Kimari tarafından imar edilmiştir. Bu yüzden de Artukova veya Artıkâbad gibi isimlerle de tanınmıştır. Sadreddin Artık'ın torunu Hacı Ahmet Çelebi'den ötürü de ismi bir ara Hacı Nazır Köyü olarak değiştirilmiştir. İlçe merkezi Gümüşhacıköy’ün 5 km. güneyinde bulunan ilk yerleşim merkezi Gümüş beldesi iken 1883 yılında şimdiki Gümüşhacıköy merkezine taşınmıştır. Yörede gümüş madenleri bulunmaktadır. Gümüş madeninin has arpalık olarak Köprülü Mehmet paşa'ya verilmesinden dolayı da burası Has Arpalık olarak da tanınmıştır. XIX.yüzyıl sonlarında Sivas vilayetinin Amasya sancağına bağlı bir kaza merkezi idi. O dönemde Mecitözü'nün de Hacıköy adını taşımasından, buranın ismi Gümüşhacıköy olarak değiştirilmiştir.

Gümüşhacıköy'de günümüze gelebilen tarihi eserler; Köprülü Mehmet Paşa Camisi, Yörgüç Paşa Camisi, Haliliye Medresesi, Büyük Hamam'dır. Ayrıca Köprülü Mehmet paşa'nın yaptırmış olduğu Arasta (1669), Çorumluoğlu el Hac Halil Ağa'nın yaptırdığı Çorumluoğlu Cami (Arap Cami) (1821), Kurtoğlu El Hac Halil Ağa'nın yaptırdığı Saray Camisi (1811), El Hac İsmail Efendi'nin Cumara Camisi (1706), Hacı Mustafa Tevfik Efendi'nin Müftü Camisi (1900), Çay Mahallesi Hamamı (Millet Hamamı) (1820), Hacı Tahir Bey'in yaptırmış olduğu Maarif Hamamı (1906)'dır.

 

[bakunin]

Kızlar Sarayı


Kızlar Sarayı, İç kalenin üzerinde bulunan mağaraların altındadır. Sinop mutasarrıfı İsfendiyar Bey’in torunu Doğrak Hatun Amasya’ya geldiği zaman, Selçuk Sarayına giremeyince, Kızlar Sarayı yaptırılmıştır. Bu sarayın yapımından sonra İsfendiyar Beyleri, çevrede yaptıkları fetih ve savunmalarda Amasya’yı bir üs gibi kullanmışlar ve Kızlar Sarayında ikamet etmişlerdir.

Kızlar Sarayı, 150 yıldan uzun bir süre Osmanlı şehzadelerine, hatunlarına ve valilerine mekan olmuştur. 1852 yılına kadar faal bir biçimde hizmet vermiştir. Bu tarihten sonra Amasya ayânına terk edilmiştir. Daha sonra ise kendi kaderine bırakılmıştır. Bugün tamamen harap durumdadır.

Haliliye Medresesi

Gümüşhacıköy İlçesi Gümüş Beldesi merkezinde bulunan eser Çelebi Sultan Mehmed’in Beylerbeyi Halil Paşa tarafından 1413 de yaptırılmıştır.

Dikdörtgen planlı, moloz taştan, kapalı avlulu bir medresedir. Avluyu ahşap ve sivri kemerli düz tavanlı revaklar çevirir. Medresenin her yüzünde ortaya gelecek yere birer dershane yapılmış, köşelere de 12 medrese odası eklenmiştir. Giriş kapısı üzerinde kitabesi bulunmaktadır.

Köprülü Mehmed Paşa Camisi

Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa tarafından 1660 yılında yaptırılmıştır. 1939 depreminde yıkılmış, 1948’de yeniden yaptırılmıştır.

Dikdörtgen plânlı olan cami moloz taştan yapılmıştır. Son cemaat yeri kapalı olup, ahşap tavanlıdır. Tek şerefeli minaresi sağda bulunmaktadır. Caminin içi kalem işleri ile süslenmiştir. Camiyi sekizgen kasnaklı bir kubbe örtmekte ve köşelerinde küçük kuleler bulunmaktadır.


Yörgüç Paşa Camisi

Gümüşhacıköy’ün 15 km. güneybatısında, Gökmedrese Mahallesi’nde Yeşilırmak kenarındadır. Amasya Beylerbeyi Yörgüç Paşa tarafından 1429’da yaptırılmıştır. Önce ahşap iken, sonradan kagir olarak yapılan cami 1939 depreminden sonra 1946’da yeniden onarılmıştır.

Dikdörtgen plânlı cami üç bölümlüdür. Üç kubbeyle örtülü orta bölüm dört kalın ayağı birleştiren kemerlerle taşınmaktadır.

Yan mekanlı cami plan şemasına göre inşa edilmiştir. Eserin dış duvarları kesme taştandır. Duvarlarda ve pencere kemerlerinde yer yer kırmızı ve beyaz mermer kullanılmak suretiyle yapıya cazip bir görünüş kazandırılmıştır. Plan şemasındaki ilginç bir özellik de son cemaat yerinin caminin ana mekanına dahil edilmiş olmasıdır. Ulu camiler tipindeki Yörgüç paşa camisi üst örtüsü açısından da ilgi çekici yapıdır.

Köprülü Mehmet Paşa Bedesteni


Gümüşhacıköy’ün merkezinde Köprülü Mehmet Paşa’nın 1669 yılında yaptırmış olduğu külliyenin bir bölümünü oluşturmaktadır. Bedestenin giriş kapısı üzerine Ali Rıza Bey 1900 yılında bir saat kulesi ilave etmiştir.

Bedesten dikdörtgen planlı olup, dört kapı ile avlusuna girilmektedir. Bu avlunun iki yanında üzerleri beşik tonozla örtülmüş dükkanlar bulunmaktadır.

Bedesten günümüze orijinal hali ile gelememiş, bir çok onarım geçirmiş ve bazı yerleri de genişletilmiştir. Yalnızca kuzey kapısı orijinal durumunu korumuştur. Sivri kemerli olan bu kapı kırmızı-beyaz renkli taşlardan yapılmıştır. Diğer kapıların geç devirde yapıldığı, yapı şekillerinden anlaşılmaktadır.

Büyük Hamam


Gümüşhacıköy’de Köprülü Mehmet Paşa tarafından, külliye ile birlikte 1658 yılında Büyük Hamam da yaptırılmıştır.

Hamamın kare planlı soyunmalık kısmının üzerini köşe tromplarının yardımı ile büyük bir kubbe örtmektedir. Buradan geçilen soğukluk dikdörtgen planlı olup, üzeri beşik bir tonozla örtülmüştür. Sıcaklık kenarlardaki nişlerle genişletilmiş, kare planlı ve kubbe ile örtülüdür. Bunun bitişiğinde iki halvet hücresi bulunmaktadır.