Mevcut bilgilere göre, kasabanın antik çağlardaki ilk adı Araç değil, Timanitis'tir. Alman tarihçisi R. Leonhard, Paflagonya adlı eserinde şimdiki Kastamonu, Sinop, Çankırı illerinin tamamını, Samsun, Zonguldak ve Bolu İllerinin bir kısmını içine alan bölgeye Paflagonya denildiğini ve bu bölge içindeki on iskan yerinden birinin de Timanitis (Araç) olduğunu ifade etmektedir.
Araç ismine Candaroğulları devrine ait belgelerde rastlamaktayız. Candaroğulları dönemine kadar veya o döneme çok yakın bir zamana kadar Timanitis adının kullanılmış olduğunu Araç isminin Candaroğulları zamanın da verilmiş olduğunu anlıyoruz. Bu günkü Kastamonu-Araç-Safranbolu yolu Candaroğulları zamanın da yapılmış olup, şimdiki yol standartlarına uygun olmayan hali ile ulaşıma açılmıştır. O çağda Araç, Safranbolu ile Kastamonu arasında bir menzil, bir vasıta olduğu için Araç isminin bu duruma izafeten verilmiş olduğu düşünülmektedir.
Paphlagonia (Paflagonya) adı verilen bölge içinde kalan Araç'ın tarihini ayrıca tespit etmemiz ve ayrı bir yerleşme alanı olarak düşünmemiz hatalı olacağından Araç tarihini Türk-İslam tarihine kadar Paflagonya'ya ondan sonra da Kastamonu tarihiyle beraber düşünmek uygun olur. Bu duruma göre, bu bölgeye yerleşen, hakimiyet kuran ve istila eden Milletleri tarih sırasına göre aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;
GASKA'LAR DÖNEMİNDE ARAÇ;
Gaska (Kaşka)'tar M.Ö. 1400 yıllarına doğru kuzey de Karadeniz, güney de Tuz gölü, batıda Bolu, doğu da Erzurum yöresine kadar uzanan bir saha içinde yerleşmiş ve hâkimiyet kurmuşlardır.
Bu kavim hakkında elimizde esaslı belgeler bulunmamaktadır. Hattuşaş, Alişar ve diğer yerlerde yapılan kazılarda Hitit İmparatorlarından Subbiluliuma ve oğlu Mursil II ye ait tabletlerden ancak öğrenilebilmektedir. Hitit İmparatoru Mursil II.nin Gaska' lara karşı açmış olduğu İshupitta (M.Ö.1349-1343), Timuhala-Dağğasta (M.Ö.1337-1335) ve Kalasma (M.Ö.1334-1329) savaşları sonunda toprakları tamamen Hititlere geçmiş ve hakimiyetleri sona ermiştir.
HİTİLER DÖNEMİNDE ARAÇ;
Mursil II. zamanında Hitit hakimiyeti başlamıştır. Mursil M.Ö. 1330 yılında ölmüş ve yerine Mutavalla ile Hatusil III. geçmiştir. Bunlardan Hatusil III. ün bölgesi olan Kastamonu ve çevresi batıdan gelen Dor'lara karşı koyamamış ve M.Ö.1200 yıllarında yıkılıp hakimiyetleri son bulmuştur.
DOR'LAR DÖNEMİ;
M.Ö.1200 yıllarına doğru gelip Paflagonya'yı istila ederek yerleşmişler ve dörtyüz yıllık karanlık bir dönem açmışlardır. Karanlık olan bu zaman içinde bu bölgeye; Paflagonya'lılar Henet'ler, Mariandyna'lar, Caukonlar, Leukausyer'ler gibi kavimler gelip yerleşmişlerdir.
PAPHLÂGON'LAR DÖNEMİNDE ARAÇ;
M.Ö. 1100 yılından M.Ö. 700 yılına kadar bu bölgede bir Trak kavmi olan Papylagon'lar kalmışlardır. Kimmer'ler tarafından bu kavim bölgeye kendi adını vermişlerdir.
KİMMER'LER:
Bir müddet Firikya'lılann idaresinde kalan bölgeye M.Ö.VII yüzyılın başlarında Kafkasya tarafından Kimmer’ler gelip yerleşmişlerdir. Bazi tarihçilere göre Paflagonya’lıların menşei Kimmer’lerdir. Kimmer’lerin bu bölgedeki etkinliği M.Ö.584 yılında Lidya’lıların istila haraketlerine kadar devam etmiş ve bu tarihte sona ermiştir.
LİDYA'LILAR DÖNEMİNDE ARAÇ;
Lidya Kralı Giges 'in idaresindeki ordu Kimmer'leri bu bölgeden attı. Fakat Toktamış adlı bir kahraman tarafından toplanan kimmer'ler Giges'e karşı bir öç savaşına girdiler ve kazandılar çok kısa bir zaman sonra da Asurlular tarafından Toktamış öldürüldü. Böylece Kimmer'lerde ortadan kaldırılmış oldu. Bundan sonra Anadolu'nun büyük bir kısmına hakim olan Lidya Kralı Kroisos Paflagonya'yı tekrar idaresi altına aldı.
ROMA VE BİZANS ÇAĞINDA ARAÇ;
Paflagonya üzerine yürüyen Roma orduları Pontusları yenerek Roma çağını başlattı. M.S.395 yılına kadar Roma idaresinde kalan bu bölge daha sonra Bizans adını alan Doğu Roma'nın idaresi altına geçmiştir. M.S. 1100 yılında Danişmentlilere bırakılan bölge 1132 yılında tekrar Bizanslılar tarafından işgal edilmiş, bir müddet sonra tekrar Danişmentlilere geçen Paflagonya 1213 yılında Çoban Hüsamettin 'in işgaliyle kesin olarak Türk hâkimiyetine girmiş*tir.
ARAÇTA TÜRK İSLAM ÇAĞI
SELÇUKLULAR;
Alaeddin Keykubat'a büyük hizmetlerde bulunan Emir Çoban ve oğulları Kastamonu Atabeyliğine sahip oldular. Bu şahsın zamanında bu bölge tamamen Türklerin egemenliğine geçti.
CANDAROĞULLARI;
Candaroğulları hakimiyeti, Moğol Hükümdarı İlhan Gayhatu tarafından Şemseddin Yaman Candar adlı bir Türk beyinin Kastamonu Valiliğine atanmasıyla başlar. Şemseddin Yaman Candar’ dan sonra 174 yıl oğulları ve torunları Kastamonu'yu idare etmişlerdir. Bu hakimiyet Kastamonu'nun Fatih Sultan Mehmet tarafından ele geçirilip Osmanlılara bağlı ve ait bir hale getirilinceye kadar devam etmiştir.
OSMANLILAR;
Kastamonu ve çevresi 1459 yılında Osmanlı hâkimiyetine geçmiştir. Bu hâkimiyet 467 yıl sürmüştür.
KURTULUŞ SAVAŞI ve SONRASI ARAÇ;
Araç halkı erkeği kadını, sağlamı sakatı, genci ve yaşlısı ile Türklük için savaşmış, kahramanlığın en yükseğini, cesaretin en yücesini Kurtuluş Savaşında göstermiş, bu uğurda yedi bin evladını şehit vermiştir.
Kaymakam Aziz Bey, Belediye Başkanı Hafız İs*mail, Hamit Savaşçı ve Adil Acar öncülüğünde kurulan Araç Müdafai Hukuk Cemiyeti tarihi kararlar almış; Mustafa Kemal önderliğindeki Kurtuluş Savaşına büyük destekler vermiştir.
Coğrafi Konum
Araç, Karadeniz Bölgesinin Batı Karadeniz bölümünde Kastamonu iline bağlı bir ilçe merkezidir. Kastamonu-Karabük yolu üzerinde ve Ilgaz dağlarından kaynağını alan Araç çayının kuzey kıyısında kurulmuştur. Deniz seviyesinden yüksekliği 641 metredir. İlçenin yüzölçümü 1880 km2, yüzölçümü ise 35 km2 dir.
Doğusunda Kastamonu ve İhsangazi, batısında Safranbolu, kuzeyinde Daday, güneyinde Kurşunlu ve Çerkeş ilçeleri bulunur.
İklim
İlçenin Batı yönü genellikle açık olup bölge, Karadeniz ardı iklim bölgesine sahiptir. Sıcaktan soğuğa doğru geçiş iklimi özelliklerini taşımaktadır. Genel olarak karasal iklim hüküm sürer. Yazlan sıcak, kışlan karlı ve soğuktur. Yağışlar genellikle ilkbahar ve sonbaharda olur. Bu yağış kışın kar şeklindedir. Kar, kasım ayı sonları ve aralık aylarında yağmaya başlar. Bazı yerlerde 1-1,5 metreyi bulur. Genel olarak ilkbahar serin geçer. Serinlik bilhassa yüksek kısımlarda kendini daha iyi gösterir. Yılın sıcak günleri Temmuz ayı başında başlar, Ağustos ayı ortalarına kadar devam eder.
TERMAL TURİZM
Sağlık Turizmi için içmeler ve kaplıcalar bulunmamaktadır.
Araç İlçesi, Mesudiye Mahallesinde bulunan "Gicirik Suyu" nun egzamalı hastalar için tedavi edici olduğu bilinmektedir.
İl Merkezi Duruçay Köyünde "Acı Su" adıyla bilinen tabii soda suyu çıkmaktadır. Pınarbaşı-Ilıca Köyündeki Roma Dönemi "Ayazma" kullanım harici durumdadır. Araç Boyalı Nahiyesi, Mendik Köyündeki "Çamur" eklem ağrılarına tedavi edicidir. Araç Sıra Gömü yaylasında bulunan "Sarılık Suyu" sarılık hastalığına, Yuvalca Yaylasında bulunan “Fatma’nın Oluğu” suyu mide-böbrek hastalığında tedavi edici olduğu bilinmektedir.
