Aksu İlçesi

[Colinmccay]

COĞRAFİ KONUM:

Aksu İlçesi adını aldığı Anamas Dağlarının eteklerinde kurulmuştur. İlçenin 426 km²’lik yüz ölçümünün büyük çoğunluğunu dağlar ve ormanlar kaplamaktadır. İlçe merkezinin rakımı 1250 m.dir. En yüksek yeri Dedegöl Dağının zirvesidir (2992 m). 31-320 doğu meridyenleri ile 37-380 kuzey paralelleri arasında yer almaktadır. İlçe merkezi Aksu Ovasının kuzey doğusuna kurulmuş olup, diğer yerleşim merkezleri Anamas Dağları arasında kalan vadilerdedir. Sorgun ve Çayır önemli yaylalarıdır. 156 km uzunluğundaki Köprü Çayı, ilçe merkezine 5 km uzaklıktaki Sorgun Yaylasından doğmaktadır. İlçeyi ikiye bölerek, Aksu ovasını suladıktan sonra Antalya Serik İlçesi yakınlarından Akdeniz'e dökülmektedir.

İlçenin yüzölçümünün büyük bir bölümünü dağların teşkil etmesi ve bu dağların jeolojik zamanlardaki evrelerinde pek çok tabii mağaralar oluşmuştur. Bu mağaralardan en önemlisi 765 m uzunluğundaki Zindan Mağarasıdır. Zindan Mağarası ilçe merkezine 1 km uzaklıkta olup, mağara içi oluşumları ile oldukça ilginç bir özelliğe haizdir. 302 m uzunluğundaki Sorgun Mağarası ise kış ve bahar aylarında kuvvetli, yaz ve güz aylarında oldukça zayıf olarak ağzından su boşaltmaktadır.

Aksu ilçesi dağlık bir arazi yapısına sahip olup, dağları orman ve çalılarla kaplıdır. 1000-1800 m arasında değişen yüksekliklerde karaçam, meşe, titrek kavak, ardıç ağaçlarının oluşturduğu ormanlık ve koruluk alanlarda az sayıda olsa da ıhlamur, diş budak, çınar ve sedir ağaçlarına rastlamak mümkündür. Orman Bölge Şeflikleri sınırları içerisinde 32.121 ha ormansız, 37.135 ha ormanlı alan mevcut olup, orman alanının 32.729 ha ibreli, 5406 ha yapraklı orman ağaçlarıyla kaplıdır. Çalılar ve ormanlarla kaplı olan bu dağlar pek çok kuş ve hayvan türünün barınağı konumundadır. Yaban domuzu, kurt, tilki, sincap, sansar, porsuk, gelincik, tavşan oldukça sık görülmektedir.

Aksu İlçe Merkezi Mahalle İsimleri: 1. Akçaşar 2. Bahçeli 3. Çay 4. Hürriyet 5. İstiklal 6. Kurtuluş 7. Orta 8. Pazarcık 9. Tepe

Kasaba Mahalle İsimleri: Yakaavşar (İmamlar-Mantaklar-Yukarı).

EKONOMİK YAPI

I. TARIM VE HAYVANCILIK:

A) Bitkisel Üretim: İlçe genelinde toplam 32.000 da. alanda bitkisel üretim yapılmaktadır.

Toplam 4100 da. elma bahçesi bulunmakta olup, bu alanda 113.000 adet meyve veren yaşta, 8500 adet meyve vermeyen yaşta olmak üzere toplam 121.500 adet elma ağacı bulunmaktadır.

Toplam 80 da. kiraz bahçesinde meyve verir yaşta 950 adet, meyve vermeyen yaşta 250 olmak üzere toplam 1200 adet kiraz dağınık olarak yetiştirilmektedir. Toplam kiraz üretimi yıllık 25 tondur.

Tarım İlçe Müdürlüğünün öncülüğünde 5 köyde toplam 30 da. alanda örnek kekik tarlaları tesis edilmiş olup, yıllık olarak ortalama 4,5 ton kuru kekik üretimi gerçekleştirilmektedir.

Toplam 140 da. gül bahçesinden yıllık ortalama 50 ton ürün alınmaktadır. İlçede kesme çiçekçilikle ilgili olarak üretim çalışmalarına hız verilmiştir.

Tarım İlçe Müdürlüğünce hazırlanan örtü altı sebzeciliği projesi kapsamında toplam 33 adet sera kurulmuş olup, bu seraların kapladığı alan 3.888 m²’dir. Bu seralarda kışın kekik fidesi, marul, ıspanak gibi kışlık sebzeler yetiştirilirken, yazın domates, salatalık, biber, patlıcan gibi yazlık sebzeler yetiştirilmektedir. En fazla yetiştirilen ürünlerden olan maruldan yıllık tahminen toplam 5 ton, domatesten 15 ton, salatalıktan 5 ton ürün alınmaktadır.

İlçe Tarım Müdürlüğünce projesi yapılıp, Aksu Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfınca finanse edilen ve 2002 yılına kadar uygulanan projeler şunlardır: Süt Toplama ve Soğutma Tesisi, Örtü Altı Sebze Yetiştiriciliği Projesi, Koyunculuk Projesi, Yem Bitkileri Üretimini Geliştirme Projesi, Tıbbi ve Aromatik Bitki Yetiştiriciliği Projesi, Vişne Yetiştiriciliği Projesi, Ceviz Yetiştiriciliği Projesi, Süt İnekçiliği Projesi, Hindi Yetiştiriciliği Projesi, Yem Bitkileri Yetiştiriciliği Projeleridir. Ayrıca Sofular Köyüne Özel İdare kaynakları ile finanse edilen 5 dekar bodur kiraz bahçesi tesis edilmiştir.

İlçeye bağlı Karağı Köyünde Sulama Kooperatifi, Karacahisar, Koçular ve Yaka köylerinde ise Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri bulunmaktadır.

B) Hayvancılık: İlçe merkez ve köylerinde toplam olarak 5980 adet küçükbaş, 3180 adet büyükbaş hayvan mevcudu bulunmaktadır. 2001 yılında 80 adet, 2002 yılında ise 40 adet suni tohumlama çalışması yapılmıştır.

İlçe merkezi ve köylerinde bulunan toplam 9 adet alabalık havuzunda yıllık olarak ortalama 130 ton alabalık üretimi gerçekleştirilmektedir.

II. SANAYİ VE TİCARET:

İlçede 213 adet esnaf, sanatkâr ve şoförün kayıtlı olduğu “Esnaf ve Sanatkârlar Şoförler Odası” faaliyet göstermektedir. Bir adet banka şubesi mevcuttur. İlçeye bağlı Karacahisar köyünde, 1998 yılında kurulan AYSU kaynak suyu şişeleme ve dolum tesisi ilçenin tek tesisidir.

Belediyenin Tarihçesi: 1783 yılında Bucak, Eskiceköy, Mirehor ve Akcaşar adında 4 köyün olduğu bilinmektedir. Mirehor bu günkü Tepe ve Bahçeli Mahallesi olup, adını burasının beylik ahırı olmasından dolayı Mir-Ahur (Sarayda at işlerine bakan memurun unvanı) kelimesinden almıştır. Bu beylerden Karasellioğulları Kara Ceyvas ve Avşaroğlu Şeyh Süleyman Beylik ahırının ileri gelenlerindendir. Yılanlıoğlu, Kara Ceyva’sı Körse köyü üzerinde bulunan Kuztepe üzerinde topa tutarak öldürtür. Bu top şu anda Eğirdir kalesinde sergilenmektedir. Yine bir olay üzerine Tekelioğlu ve Hükümet kuvvetleri Avşaroğlunun konağına saldırarak, evini yakıp mallarını talan ederler. Avşaroğlu ile Şeyh Süleyman kaçarak, Yakaafşar’a gidip yurt tutarlar. Böylece Eskiceköy tamamen ortadan kalkar. Köyü ortadan kalkan halk perişan duruma düştükten sonra camilerinin imamı Sinan Efendi, Tekeli Hacı Ahmet’i de yanına alarak, bu günkü Hürriyet ve Orta Mahallenin olduğu yere ev yaparlar, adını da Yeniceköy olarak tescil ettirirler. Eskice köyün yerine de Hayta Aşireti Beyi Hacı Memiş gelerek yurt tutar. Zamanla civardan gelen ailelerle büyüyen köyler 1953 yılında birleşerek belediye teşkilatını kurmuşlardır.

Personel Durumu: 18 adet memur kadrosundan 6’sı dolu, 12’si boştur. 5 adet daimi işçi kadrosundan 2 tanesi dolu diğer 3’ü boştur. 9 adet geçici işçi çalıştırılmaktadır.

Altyapı Durumu: İlçenin kanalizasyon inşaatının %40’lık kısmı tamamlanmış, içme suyu hattının da %90’lık kısmı bitirilmiştir.

Sosyal ve Kültürel Faaliyetler: Belediyece, her yıl ata sporumuz olan güreşler tertip edilmektedir. Güreşlere diğer il ve ilçelerden güreşçiler ile çok sayıda güreşsever katılmaktadır.

Yatırımlar: İlçe içi kaldırım yol yapımı ve tamirleri, soğuk hava deposu, petrol istasyonu, çocuk parkı, Başpınar mesireliği çevre tanzimi yapılmıştır.

Tarihçesi

Aksu yöresinde yeterli arkeolojik araştırma yapılmadığından, yörenin tarihi kesinlik kazanamamıştır. Bununla birlikte Gelendost ve Şarkikaraağaç ilçeleride bulunan höyüklerde Geç Neolitik (MÖ 8000-5500), Erken Kalkolitik (MÖ 5500-4500) ve Tunç Çağ (MÖ 3000-1200) çağlarına ait buluntuların ele geçirilmiş olması, Aksu’nun da bu dönemlerde yerleşim yeri olduğunu düşündürmektedir.

Tyanada Antik Kent KalıntılarıHitit (MÖ l800-l200) tabletlerinde, bugünkü Aksu’nun da içinde bulunduğu bölgenin adı Pitaşşa olarak geçmektedir. Bu da yörede bir Hitit yerleşmesinin varlığına işaret etmektedir. Isparta’daki diğer yerleşim alanları göz önüne alındığında da burada Frigler, Lydialılar, Persler, Makedonyalılar, Seleukoslar, Pergamon Krallığı,Romalılar ve Bizanslıların egemen oldukları sanılmaktadır. Nitekim Aksu yöresinin Pergamon Krallığı hakimiyetinde kaldığını gösteren kalıntılara, Mirahor mahallesinde Timbriada, Terziler köyü yakınında Tynada, ve ilçenin kuzeybatısında Senitli Yaylasında rastlanmıştır. İlçe merkezinde, Mirahor mahallesinin kuzeyindeki Asar Tepe üzerinde bulunan Timbriada kentinden ilk kez Strabon söz etmiştir. W.M Ramsey, gördüğü bir yazıtta şehrin adını okumuş ve şehrin yerini kesinleştirmiştir. Küçük bir kent olan Timbriada Eurymedon (Köprüçay) kaynakları yakınındadır. Kentin Zindan Mağarası önünde Eurymedon Tanrısına adanmış bir açık hava tapınağı bulunmaktadır. Açık hava tapınağı mağaranın önünden alt kısımdaki dere yatağına kadar basamaklı inşa edilmiştir. Kutsal alanın önünde mağara girişinde durduğu bilinen Tanrı heykeli Isparta Müzesi’ndedir. Kutsal alanının önüne Roma döneminde bir köprü yapılarak, kutsal alan ile güneyindeki mezarlık birbirine bağlanmıştır. Antik kent Roma İmparatoru Hadrianus’dan (MS 117-138) İmparator Severus Alexandere (MS 222-235) kadar para basmıştır.

Aksu, Terziler Köyü yakınında Asar Tepe mevkiinde bulunan Tynada antik kentinin kesin kuruluş tarihi bilinmemekle birlikte, kent üzerinde Helenistik dönem tapınak ve bazı bina kalıntıları bulunmaktadır. Aksu İlçesinin 15 km. kuzeybatısında yer alan Senitli Harabelerinin ise adı ve kuruluş tarihi bilinmemektedir. Tepelerin güneybatısında geniş nekrapol alanı bulunmaktadır. Bu alan Pisidia mezar taşlarının Timbriada ve Sofulardan sonra çıktığı en önemli yerdir.

Romalılar MÖ. l30’da yöreyi ele geçirmiştir. MÖ. 102-49 yılları arasında Kilikia Eyaleti içerisinde bulunan yöre, daha sonra Asia Eyaletine bağlanmıştır. MÖ.39 yılında Galat Kralı Amyntas’ın yönetimine giren bölge, MÖ.25 yılından Galatia eyaletine bağlanmıştırRoma İmparatorluğu’nun MS.395 yılında parçalanmasıyla Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içinde kalmış ve Prostanna Piskoposluğuna bağlanmıştır.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra, daha önce Arap akınlarına uğrayan yöre, Selçuklu hükümdarı II.Kılıç Arslan döneminde Selçuklu topraklarına katılmıştır (1204). Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra 130l tarihinde kurulan Hamitoğulları Beyliği yönetimine girmiştir. Hamidoğullarından sonra 1374’te yöreye Osmanlılar hakim olmuş, Yıldırım Beyazıt Karamanoğullarının üzerine yürümüştür. Timur'un Anadolu'yu istilasından sonra Isparta yöresi Sultan I.Murat döneminde 1381’de Osmanlı topraklarına dahil olmuştur.

Aksu, Eğirdir’in bucak merkezi iken, 1954’te, Yenice, Bucak, Mirahor ve Akcaşar köylerinin birleşmesi ile Anamas beldesi olmuş, 1965’te Aksu ismini almış,1988’de de ilçe konumuna getirilmiştir.

İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında;

Yılanlıoğlu Cami
Roma (Zindan) Köprüsü
Zindan Mağarası
Sorgun Mağarası
Köprüçay Kanyonu
Kapız Kanyonu bulunmaktadır.

Yılanlıoğlu Cami

Isparta Aksu ilçesi Yılanlı Köyü’ndeki Yılanlıoğlu Camisi’ni, Yılanlıoğlu Şeyh Ali 1809 yılında yaptırmıştır.

Kesme ve moloz taştan yapılmış olan cami, dikdörtgen planlıdır. Üzeri ahşap bir çatılıdır. Son yıllarda onarılmış ve bu onarım sırasında üzeri kiremitli bir çatı ile örtülmüştür. Yapı mimari yönden herhangi bir özellik taşımamaktadır.

Zindan Mağarası

Isparta Aksu ilçesine 1 km. uzaklıkta, Aksu Vadisi içerisinde bulunan Zindan Mağarası 3.jeolojik zamanda oluşmuş, 765 m. uzunluğunda bir mağaradır. Mağaranın oldukça geniş girişinden sonra 12 m. uzunluğunda daralan bir koridora ve mağaranın diğer geniş bölümüne geçilmektedir. Mağaranın içerisinde yer altı deresinden kaynaklanan sular, sarkıt, dikit ve mağara incileri bulunmaktadır.

Geç Roma ve Bizans döneminde bu mağaranın ağzı kapatılmış ve bir çeşit sığınak veya gizli ibadet yeri olarak kullanılmıştır. Bizans kaynaklarında buradan Eurymedon açık hava mabedi olarak söz edilmiştir. Yarasaların toplu halde bulunduğu bu mağara turizm yönünden ziyarete açılınca yarasaların kaybolması gibi bir tehlike ile karşılaşılmıştır. Günümüzde Zindan Mağarası Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınmıştır. Mağaranın ilk 300 metresi turizm amaçlı olarak aydınlatılmıştır.

Sorgun Mağarası

Isparta Aksu ilçesinde, Sorgun Yaylasında, Anamas Dağları’nın güney eteklerinde bulunan Sorgun Mağarası ilçeye 8 km. uzaklıktadır. Mağara Anamas Dağları’nı oluşturan II.Zamana aittir. Kuzeydoğu-güneydoğu fay hattı üzerinde bulunan mağarada oldukça büyük bir çatlak oluşmuştur.

Mağara 302 m. uzunluğunda olup, içerisinde bir yer altı deresi bulunmaktadır. İki girişi olan mağaranın birinci girişi oldukça dardır. İkinci giriş birinci girişin 10 m. uzağındadır. Zemininde sürekli su bulunan mağara 15 m. yüksekliğinde ve 3-5 m. genişliğinde doğu yönüne doğru kavis yaparak devam etmektedir. Zaman zaman daralıp genişleyen mağaranın iç kesimlerinde derinliği 1-1,5 m.ye ulaşan su birikintileri bulunmaktadır. Ayrıca içerisi sarkıt, dikit ve sütunlarla kaplıdır.

Roma (Zindan)Köprüsü

Isparta, Aksu ilçesinin 2 km. kuzeydoğusundaki Köprüçay (Eurymedon) Deresi üzerinde bulunmaktadır.

Tek kemerli, yuvarlak gözlü köprünün kilit taşı üzerinde sakallı bir büst bulunmaktadır. Bu tür büstler koruyucu tılsım olarak Roma köprülerinde sık sık kullanılmıştır. Köprünün yan tarafında dereye inen bir de merdiven bulunmaktadır.

Mağara turizmi yönünden Sorgun Mağarası üzerinde durulması gereken bir mağaradır.

Köprüçay Kanyonu

Isparta Aksu ilçesinin 8 km. kuzeyindeki Anamas Dağları’nın güney yamacında bulunan Köprüçay Deresi Sorgun yaylasını geçtikten sonra Aksu kaynağının sularını da alarak Zindan Boğazına girer. Burada küçük şelaleler oluşturduktan sonra Aksu çayı ismini alır ve Zindan Boğzının güneyinden Aksu ile Yılanlı Ovasına açılır. Burada kanyonun suları çevreyi sulamaktadır. Bu sular çam ormanları ve yeşil kayalar içerisinde bir vadi oluşturur. Bundan sonra Belence Boğazının içerisinde birkaç yan dere ile Başak Dere’nin suyunu da alarak Kasımlar’a yönelir. Kasımlar’ın doğusunda Kartoz Çayı’yla birleşir ve buradan sonra adı artık Köprüçay Irmağı’dır. Kartoz Çayı’nın da desteğini alan Ayvalı Çayı, kalın kireçtaşlarını delmeye hazır bir potansiyel oluşturur. Bu nehir Kasımlar’ın güneyinden başlayarak Değirmenözü Köyü’ne kadar (12 km) sadece kireçtaşları içinde devam eder. Bu kesimde kendisinden 200-300 m. yüksekliğe ulaşan dar bir kanyon oluşturur. Kanyon boyunca kanyonun iki tarafındaki yüksek kayalar yer yer birbirlerine yaklaşmakta ve yöre halkı tarafından kayalara “Öpüşen Kaya” ismi verilmektedir. Bundan sonra akan su Değirmenözü Köyü’nün güneybatısında bir menderes yaparak, tekrar güneye yönelir ve ikinci kanyona girmektedir. Bu kanyonun uzunluğu 1,5 km.dir. Bu kısa kanyondan sonra nehir kıvrımlar çizerek, adacıklar oluşturur, Çaltepe güneyine kadar; yaklaşık 15-20 km, yöre halkının “Uyuyan Su” dedikleri durgun su şeklinde akar. Çaltepe güneyinden tekrar karbonatlı kayaçlar içerisine giren su Oluk Köprü’ye kadar dar ve derin bir kanyon daha oluşturur. Bu kanyonun haritadaki uzunluğu 15 km.den daha fazladır. Çevre köylülerinin anlattığına göre bu kesimde 60 m.ye varan şelaleler ve zaman zaman nehirin kayalar altında kaybolduğu alanlar olduğu belirtilmektedir. Köprüçay Antalya Serik yakınlarında Akdeniz’e dökülür.

Kapız Kanyonu

Isparta Aksu ilçesi Yaka Köyü yakınında, Dedegöl Dağı’nda bulunan bu kanyonun içerisinde şelaleler bulunmaktadır. Ayrıca çevresinde çınar, çam, ardıç başta olmak üzere zengin bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Yeterince tanınmayan bu kanyon içerisinde kuş ve bazı hayvan türleri yaşamaktadır. Bahar aylarında kanyon içerisindeki İnice Mağarasından sular akmaktadır.

Alıntıdır. bakunin tarafından düzenlenmiştir.