Karadeniz Bölgesi’nin orta kesiminde, Samsun İli’ne bağlı bir ilçe olan Çarşamba, doğusunda Terme ilçesi, güneydoğusunda Ordu, güneyinde Tokat, güneybatısında Amasya illeri, batısında Samsun Merkez ve Kavak ilçeleri, kuzeyinde de Karadeniz ile çevrilidir.
İlçe toprakları Yeşilırmak’ın iki yakasında, adını aldığı Çarşamba Ovası üzerinde yer almaktadır. Yer yer önemli yüksekliklere ulaşan Çanik Dağları ilçenin güneyini engebelendirir. Kuzeyi ise Karadeniz kıyısına kadar devam eden ovalık alanla kaplıdır. Çarşamba Ovası Yeşilırmak’ın taşıdığı alüvyonlardan oluşmuştur. Ovanın kıyısında kumullar ve plajlar, ayrıca lagünler ve çukurluk alanlarda da bir çok göl oluşmuştur.
İlçe topraklarının ortasından geçen Yeşilırmak ovayı sulamakta olup, ilçenin en büyük akarsuyudur. Yeşilırmak’ın denize yakın olan kısımlarında oluşan delta göllerinin çevresi genellikle sazlık ve bataklıktır. Dumanlı Göl, Akarcık Göl ve Koca Göl bunların başlıcalarıdır. Kökırmak Gölü ile ilçenin güneyindeki Sarılık ve Çilme Gölleri de akarsu yataklarının değişmesi sonucu oluşmuştur. İl merkezine 37 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 1.422 km2 olup, toplam nüfusu 126.250’dir.
Her mevsim bol yağış alması ve doğal su kaynaklarının çokluğu nedeniyle ilçede zengin bir bitki örtüsü oluşmuştur. Canik Dağlarının kuzey yamaçlarında ladin ve kayın ormanları ile ormangülleri yetişir. Akarsu boylarında, özellikle kıyı kesiminde kavak ve söğüt ağaçları vardır. Çarşamba Ovasında ise kıyıdan başlayan bağlık, bahçelik alanlar, içerilere doğru çayır ve ormanlıklar kaplar. Ovanın güneyindeki bitki örtüsünü ise meşe, ahlat, alıç ağaçları ile çayırlar oluşturmaktadır.
İlçede Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Her mevsim yağışlıdır. Yazlar az sıcak, kıslar ise ılık geçer.
İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başlıcaları; buğday, arpa, çeltik, fasulye, soya fasulyesi, nohut, şekerpancarı, ayçiçeği, şeftali, fındık, mısır, tütün ve elmadır. Ayrıca çeşitli sebze ve meyve de yetiştirilmektedir. Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Sanayii kuruluşu olarak, bitkisel yağ, un, çeltik, orman ürünleri, plastik ürünler, dışsatıma yönelik konfeksiyon, konserve ve su ürünleri tesisleri ile fındık işleme fabrikaları bulunmaktadır. Kavakçılık ve kavak fidanı yetiştiriciliği de ilçede son zamanlarda gelişen ekonomik bir değerdir.
Çarşamba’da ilk yerleşim, tarih öncesi dönemlere kadar uzandığı sanılmaktadır. Tepecik, Kilise Tepe, Tünbütepe Höyüklerinin bulunduğu yöre MÖ.1400’lerden itibaren Hititlerin, Friglerin ve Perslerin egemenliği altına girmiştir. MS. 63’te Romalıların hakimiyetine girmiş ve 395’de Roma İmparatorluğu’nun Batı ve Doğu olmak üzere ikiye ayrılması ile Doğu Roma (Bizans) toprakları içinde kalmıştır.Bu durum 1200’lere değin sürmüştür.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra bazı Türkmen boyları buraya yerleşmiş ve Melik Danişment Gazi’nin kurduğu Beyliğin hakimiyeti altına girmiştir. Danişmendliler, Bizanslılar ve Anadolu Selçukluları arasında birkaç kez el değiştiren Samsun ve yöresi, XIII.yüzyıl başlarında kurulan Trabzon İmparatorluğunca yönetilmiştir. XIII.yüzyıl ortalarında Moğolların saldırılarına uğramıştır. Bir süre Pervaneoğullarının, XIV.yüzyıl ortalarında Eretna Beyliğinin, daha sonra da Kadı Burhanettin Devleti’nin egemenliği altında kalmıştır. Ankara Savaşı (1402) sonrasında, Timur yönetimi sırasında Canik Beylerinden Taceddinoğulları beyliğinin egemenliğine girmiştir. Çelebi Sultan Mehmet tarafından 1428’de kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. Çarşamba; Yörgüç Paşa, Hacı Ali Pasa ve Hazinedarogulları tarafından idare edilmiştir.
Şemsettin Sami Kamusü!l-Âlam’da Çarşamba’dan Trabzon vilayetinin Canik Sancağına bağlı bir kaza olarak söz etmektedir.
Osmanlı döneminde Canik Sancağına bağlı bir kaza olan Çarşamba, Cumhuriyet döneminde de ilçe konumunu sürdürmüş, 1925 yılında Belediye teşkilatı kurulmuştur.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Tepecik, Kilisetepe, Tünbütepe Höyükleri, Çarşamba Köprüsü (1931), Bedesten (1826), Göğceli Cami (1206), Ridvan Bey Camisi (1781), Abdullah Pasa Camisi (1847), Değirmenbaşı Cami (1916), Yeni Keten Camisi (XIX.yüzyıl sonu), Kanarya Cami, Yaycılar Köyü’ndeki Şeyh Habil Camisi (1619) bulunmaktadır. Ayrıca plajlar, doğal göller ve Yeşilırmak çevresi ilçenin doğal güzellikleri arasındadır.
Göğceli Camisi Camisi
Samsun Çarşamba ilçesinde, Çay Mahallesi’nde Göğceli Mezarlığı içerisinde bulunan bu cami, 1206 yılında yapılmış olup banisi bilinmemektedir.
Anadolu ahşap planlı camiler tipinin en güzel örneklerinden biri olan cami, 1335 yılında onarım geçirmesine rağmen özelliğinden uzaklaşmamıştır. Bu onarım sırasında önüne bir son cemaat yeri eklenmiştir.
Caminin yapımında yığma tekniği uygulanmış, duvarlarını tek parça halinde kalaslar meydana getirmiştir. Burada kullanılan kalaslar yaklaşık 15-18 cm kalınlığında, 50-70 cm eninde ve 12.60-20.00 m. uzunluğundadır. Yapıda dövme demir çivi yalnızca bağlantılarda kullanılmıştır. Caminin duvarlarında, direklerinde, kirişlerinde karaağaç, dışbudak ve kestane ağaçları kullanılmıştır. İbadet mekânının üzerini yörede üç omuzlu tabir edilen bir çatı örtmüştür.
Bu caminin en büyük özelliği de, yapının taşınabilir oluşudur.
Rıdvan Bey Camisi
Samsun ili Çarşamba ilçesinde, Orta Mahalle’de bulunan bu cami, Erbaalı Rıdvan Bey tarafından 1781 yılında Yeşilırmak’ta boğulan kızının anısına yaptırılmıştır.
Cami kesme taş ve tuğladan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. İbadet mekânı kasnaklı merkezi bir kubbe ile örtülmüştür.
Bedesten
Samsun ili Çarşamba ilçesinde bulunan bedestenin yapım tarihini belirten bir kitabe günümüze gelememiştir. Bununla beraber yapı üslubundan ve kaynaklardaki bilgilerden XIX. yüzyılın ikinci yarısında 1862 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.
Bedesten ilk yapılışında kuyumcular çarşısı olarak düşünülmüş ve o şekilde kullanılmıştır.
Bedesten, kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı, iki katlı olarak yapılmıştır. Üzeri semerdam şeklinde kırma çatı ile örtülmüştür. Yuvarlak kemerli bir girişten bir hol kısmına oradan da dükkânların sıralandığı avluya girilmektedir. Girişin iki yanındaki merdivenlerden de üst kata çıkılmaktadır. Buradaki bir koridorun çevresine odalar sıralanmıştır.
Şeyh Bek Türbesi
Samsun Çarşamba ilçesinde bulunan bu türbenin kime ait olduğu kesinlik kazanamamıştır. Bazı iddialara göre Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Horasan’dan gelen bir kişiye aittir. XII. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.
Türbe moloz taştan kare planlıdır.
Çarşamba Gölleri
Çarşamba ovası oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Yeşilırmak’ın taşıdığı alüvyonlardan oluşan ovada yer yer çukur alanlar bulunmaktadır. Bu çukurluklarda da irili ufaklı göller meydana gelmiştir. Bu göllerin başında Dumanlı Göl, Akarcık Gölü, Akmaz Gölü ve Koca Göl gelmektedir. Bu göllerin de çevresi sazlık ve bataklıktır. Doğal güzellik yönünden de güzel bir ortam meydana getirmişlerdir.