Sinemaya Emek Verenler: Fuat Uzkınay

reader20

Onursal Üye
23 Kas 2011
849
18,578
Denizli
p5JrrJ.jpg

Tam Adı: Ali Fuat Uzkınay
Doğum: 1888 – Üsküdar/İstanbul
Ölüm: 29 Mart 1956 – Göztepe/İstanbul
Eğitim: İstanbul Darülfünun (Üniversitesi) mezunu
(Film Makinisti, Kameraman, Sinema Filmi Yönetmeni, İlk Türk Belgesel Yönetmeni)

İlk ve ortaöğrenimini İstanbul’da tamamladı. Yükseköğrenimini fizik ve kimya dalında yaptı. Öğrenimini sürdürürken bir yandan da öğretmen yardımcılığı ve memurluk etti. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra sürekli gösteri yapan sinemaların artmasıyla bu yeni konuya ilgi duydu. Türkiye’de sinemayı ilk tanıtan Polonya Yahudisi Sigmond Weinberg’ten alıcının ve göstericinin kullanılmasını öğrendi. Öğrencilerine film oynattı, sinemayı tanıtan dersler verdi.

I.Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine yedeksubay olarak askere alındı. Orduda film çekmekle görevlendirildi, görüntü yönetmenliği yaptı. Bu arada 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’mn sonunda Ayastefanos’ta (Yeşilköy) yapılan barış antlaşmasının anısına Ruslar’ ın dikmiş olduğu anıtın 14 Kasım 1914 Cumartesi günü yıkılmasını görüntüledi. Bu film uzun süre Türk sinema tarihinin ilk filmi sayıldı. Ancak bugün herhangi bir kopyası mevcut değildir ve 1980’lerin başından beri böyle bir filmin çekilmiş olması konusunda çeşitli kuşkular belirmiştir.

Uzkınay 1915’te Enver Paşa’mn emriyle MOSD’yi (Merkez Ordu Sinema Dairesi) kurdu ve Weinberg’le birlikte bu kurumun yöneticiliğini yaptı. MOSD adına haber, savaş ve belge filmleri çekti. Aya İrini Kilisesi’nin sinema salonuna dönüştürülen bir bölümünde daha çok askeri konulu filmler gösterdi. Çekimine Weinberg’in başladığı “Himmet Ağa’ntn İzdivacı” adlı filmi uzun aralardan sonra bitirdi. Weinberg’in Türkiye’den ayrılmasından sonra MOSD’yi tek başına yönetti. Bilgisini ve görgüsünü artırmak için 1916’da Almanya’ya gitti.
4dnYu5.jpg

Osmanlı Devleti’nin I.Dünya Savaşı’ndan yenik çıkması üzerine, gerek MOSD’nin gerek gene film çekimiyle uğraşan ve yarı askeri bir kuruluş olan Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin sinema araçları, işgal kuvvetlerinin el koymasının önüne geçmek için Malül Gaziler Cemiyeti’ne aktarıldı. Böylece zorunlu olarak film yapımına girişen derneğin bu çalışmalarını Uzkınay yürüttü. Ahmet Fehim Efendi’nin çektiği Mürebbiye filminin görüntü yönetmenliğini yaptı. Malül Gaziler Cemiyeti’nin sinema çalışmalarına son vermesinden sonra M. Ertuğrul’un çektiği “Boğaziçi Esrarı-Nur Baba” filminin görüntü yönetmenliğini üstlendi. Bazı sinemaların işletmeciliğini yaptı. 1922’de Kurtuluş Savaşı üstüne “Zafer Yolları” adlı orta uzunlukta bir belgesel çekti. 1924’te ordudaki sinema çalışmalarının yeniden düzenlenmesiyle Ordu Sinemacılık Kolu laboratuvar grup amirliğine atandı. 1954’te emekli olana değin bu görevde kaldı.
gO2ULW.jpg

Uzkınay’m Türkiye’de sinemanın kurulup yaygınlaşmasına büyük emekleri geçmiş, ilk özel yapımevinin kurulmasına katkıda bulunmuş, ilk Türk filmini çekmiş, konulu ve belgesel yapıtlarıyla sinemayı tanıtmış ve sevdirmiştir.


FİLMLERİ:
Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı (1914)
Yönetmen ve Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay / Ordu adına
Tür: Belgesel

RI6TvR.jpg

Abide’nin yıkılmadan önceki kartpostalı
Not: Mevcut belgelere göre, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1. Dünya Savaşı’na girdiği günlerde çekildi. Savaşın ilk günlerinde Ayastefanos'taki (Yeşilköy) Rus anıtı yıkılırken yedek subaylığını yapan Fuat Uzkınay, bu tarihi olayı kamerası ile görüntüledi. Ve Osmanlı tebaalı Müslüman bir Türk yönetmeni tarafından 14 Kasım 1914'de çekilen bu 150 metrelik belgesel, Türk sinema tarihinin "ilk film"i oldu.
Ne var ki, yıllardır çeşitli tartışmalara yol açan söz konusu belge filmi, tüm aramalara ve konuyla ilgili araştırmalara karşın bulunamadı. Yıkımı görüntüleyen birkaç fotoğraf dışında çekimle ilgili somut bir belgeye ve Fuat Uzkınay'ın o yöredeki kameralı bir fotoğrafına da rastlanamadı. Kaldı ki 27. Süvari Alayı Kumandanı Binbaşı Halit Fahri'nin emriyle Ayastefanos Abidesi'ni dinamitleyip havaya uçuran Teğmen Bahri Doğanay, Yarbay rütbesi ile emekli olduktan sonra yazdığı anılarında Fuat Uzkınay'dan tek satır söz etmez. Ne de yıkım sırasındaki çekimden. (Bahri Doğanay, Ayastefanos'daki Rus abidesi Nasıl Yıkıldı? ... Tarih Dünyası der. sy:6, 30 Haziran 1950)

kMdqrv.jpg

Abide’nin dinamitle yıkılırkenki hali

Harbiye Nazırının Kıta Teftişi ve Batum Manzarası (1915)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 13 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Anafartalar’da İtilaf Ordularının Püskürtülmesi (1915)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Tür: Belgesel
Yapım: Merkez Ordu Sinema Dairesi


Çanakkale Muharebeleri (1916)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Süre: 13 Dakika
Tür: Belgesel


RI6UYH.jpg

Fuat Uzkınay, ordu adına çektiği bir belgeselin çekiminde

Esir İngiliz Generali (1916)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Tür: Belgesel
Süre: 10 Dakika
Yapım: Merkez Ordu Sinema Dairesi


General Townshend ve Hintli Üsera (1916)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 4 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Von der Goltz Paşa'nın Cenaze Merasimi (1916)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 3 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Alman İmparatoru'nun Çanakkale'yi Ziyareti (1917)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 4 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Alman İmparatoru'nun Dersaadet'e Gelişi (1917)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 15 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Himmet Ağa’nın İzdivacı (1916-1918)
Yönetmen: Sigmund Weinberg, Fuat Uzkınay veya Reşat Rıdvan
Senaryo: S. Weinberg, F. Uzkınay (Moliere'in ''Le Mariage Force - Zor Nikah yunundan)
Görüntü Yönetmeni: S. Weinberg, F. Uzkınay
Oynayanlar: Arşak Benliyan, Behzat Butak, Ahmet Fehim, İ. Galip Arcan, Rozali Benliyan, Lusi Avuşyak, İsmail Zahit, Karakaş, Hakkı Necip, Baltazar, Kemal Emin Bara
Yapım: (MOSD) Merkez Ordu Sinema Dairesi
Konu: Genç bir kızla evlenmek zorunda kalan yaşlı bir adamın güldürüsü
Not: Rumen uyruklu Polonya Yahudisi Sigmund Weinberg, Merkez Ordu Sinema Dairesi başında bulunduğu sırada Türkiye'de yarım kalan ilk konulu film (Leblebici Horhor) denemesinden sonra, ikinci filmi "Himmet Ağa'nın İzdivacı"nı (1916) çekmeye başladı. Bu kez de oyuncuların silahaltına alınmasıyla yarım kalan filmi savaştan sonra (1918) Fuat
Uzkınay tamamladı.
Dönemin sinema yazarlarından Rakım Çalapla ve Nurullah Tilgen'in "yayınlanmamış notlarına" göre yarım kalan filmi Fuat Uzkınay değil 1908 Meşrutiyet döneminin ünlü tiyatrocularından Reşat Rıdvan yönetmen olarak tamamlamıştır. (Bkz.: Giovanni Scognamillo, Türk Sinema Tarihi, s.26, Metis Yayınlan, Kasım 1987)


Sultan Reşat'ın Cenaze Merasimi (1918)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 15 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Abdülhamit'in Cenaze Merasimi (1918)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Vahidettin'in Biat Merasimi (1918)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 21 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Vahidettin'in Kılıç Alayı (1918)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 6 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Binnaz (1919)
Yönetmen: Ahmet Fehim, Fazlı Necip
Senaryo: Münif Fehim (Yusuf Ziya Ortaç'ın manzum oyunundan)
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Oynayanlar: Mille Blanche, Hüseyin Kemal Gürmen, Rana Dilberyan, Hakkı Necip, İsmail
Zahit, Eliza Binemeciyan, Ekrem Oran, Ahmet Fehim, Raşit Rıza
Yapım: Malul Gaziler Cemiyeti
Konu: Lale Devri'nin ünlü güzellerinden Binnaz'la onu elde etmek için birbirleriyle yarışan Efe Ahmet ve Hamza'nın aşk öyküsü.
Not: İlk başarılı ticari film. O yıllarda 1.500 Osmanlı Lirasına mal olan film, 5.500 Osmanlı Lirası hasılat topladı.

Zi5WtI.jpg



Mürebbiye (1919)
Yönetmen ve Senaryo: Ahmet Fehim (Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın romanından)
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Oynayanlar: Raşit Rıza (Samako), Behzat Butak, Ahmet Fehim, Madam Kalitea, İsmail Zahit, Bayzar Fasulyeciyan
Yapım: Malûl Gaziler Cemiyeti
Konu: Bir Türk ailesinin yanına mürebbiye olarak girip, köşkteki erkekleri baştan çıkaran Fransız yosması Anjel'in öyküsü.
Not: Türk sinemasında kadın kişiliği üzerine kurulan ilk film denemesi. Ve sansüre uğrayan ilk film. Konunun ahlaksız bir Fransız mürebbiye üzerine kurulu olması nedeni ile İstanbul'daki İşgal Kuvvetleri Kumandanı General Franchet d'Esparay tarafından Anadolu'da gösterimi yasaklandı.

RScBBc.jpg



Tombul Aşığın Dört Sevgilisi (1919)
Yönetmen: İsmet Fahri Gülünç
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Oynayanlar: İsmet F. Gülünç ve Fethi Bey Kumpanyası oyuncuları
Yapım: Osmanlı Donanması Cemiyeti
Not: İlk komedi denemesi. Ne var ki, iki dernek arasında (Donanma Cemiyeti ile Malul Gaziler Cemiyeti) çıkan anlaşmazlık nedeni ile yarım kaldı. (Bkz. Nijat Özön, Türk Sineması Tarihi, Artist Yayınlan 1962)


Sultanahmet'te İzmir İçin Miting (1919)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Süre: 12 Dakika
Not: Kısa Metraj, Belgesel Film


Bican Efendi Vekilharç (1921)
Yönetmen ve Senaryo: Şadi Fikret Karagözoğlu (Daniel Riche'nin "Le Pretexte-Bahane" ile İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci'nin "Hisse-i Şayia" adlı oyunundan)
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Oynayanlar: Şadi Fikret Karagözoğlu, Şehper Karagözoğlu, Vasfi Rıza Zobu, İ. Galip Arcan, Behzat Butak, Nurettin Şefkati
Yapım: Malul Gaziler Cemiyeti
Konu: Bir köşkte vekilharç olarak görev yapan Bican efendinin acıklı öyküsü.
Not: Kısa öykülü film. Şarlo filmlerinin etkilerini taşıyan ilk "sinema tipi" dizisi.

00JRgR.jpg



Bican Efendi Mektep Hocası (1921)
Yönetmen ve Senaryo: Şadi Fikret Karagözoğlu
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Oynayanlar: Şadi Fikret Karagözoğlu,
Yapım: Malul Gaziler Cemiyeti
Not: Kısa öykülü film.


Bican Efendi'nin Rüyası (1921)
Yönetmen ve Senaryo: Şadi Fikret Karagözoğlu
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Oynayanlar: Ş. F. Karagözoğlu,
Yapım: Malul Gaziler Cemiyeti
Not: Kısa öykülü film.


Boğaziçi Esrarı “Nur Baba” (1922)
Yönetmen ve Senaryo: Muhsin Ertuğrul (Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun romanından)
Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay
Oynayanlar: Muhsin Ertuğrul, Küçük Kemal, Refik Kemal Arduman, Madam Sarmatova, Vasfi Rıza Zobu, Behzat Butak, İ. Galip Arcan, Emin Beliğ, Aznif Mınakyan, Vahram Papazyan, Helena Antinova, Hakkı Necip, Anna Mariyeviç, Ali Rıza
Yapım: Kemal F. (Şakir Seden)
Konu: Tekkesini zengin ve güzel kadınlar için bir tuzak olarak kullanan, şehvet düşkünü bir Bektaşi Şeyhi'nin öyküsü.
Gösterim Tarihi: 13 Aralık 1923
Not: Filmin dış sahneleri çekilirken Eyüp Camisi'nin avlusu Bektaşiler tarafından basıldı. Saldırı sırasında bazı oyuncuları tartakladılar ve filmin çekimi ancak polis kuvvetlerinin koruması altında tamamlandı. Daha sonra ise yeni bir olaya meydan verilmemesi için İşgal Kuvvetleri yönetimi filmi yasakladı ve film ancak İstanbul'un kurtuluşundan sonra gösterime girebildi. (Bkz.: Rakım Çalapala, "Stüdyoya Baskın", Yıldız der. s. 132, 1 Ağustos 1944)

X3yXs3.jpg



Zafer Yollarında (1922-1942)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Eser: Fuat Uzkınay
Tür: Belgesel
Konu: Türk Kurtuluş Savaşı
Not: Yapımına 1922 de başlanmış 1942 de son şekli verilmiş. İlk şekliyle Fuat Uzkınay'ın kendi çektiği belge filmlerinden oluşturduğu bir filmdir. Sonradan Film Çekme Merkezi Laboratuvar Grup Amirliği'ne atanınca araştırılarak bulunan filmler (Dumlupınar Vekayii, İzmir İstirdadı, Gazi’nin İzmir'e Gelişi ve Karşılanışı vs.) eklenmiş (1930). 1933 de ise İran şahıyla beraber filmi seyreden ATATÜRK filmin genişletilmesi için Akademiler Komutanı Ali Fuat Erdem'e emir verir ve 3 kısımdan oluşan film 12 kısıma çıkar. (Zafer ALGAN)


İzmir Zaferi “İstiklal” (1942)
Yönetmen: Fuat Uzkınay
Not: Uzun Metraj, Belgesel Film.



SAYGILAR!..
 
Son düzenleme:

hayriflix

Onursal Üye
3 Mar 2019
1,733
2,888
Çok teşekkürler. Paylaşımlarınız çok güzel. Beni gibi bir sinefil için hele. Bu paylaşımlarınızı pdf, cbr, cbz gibi dosya türlerine dönüştürüp verebilmeniz, mümkün olur mu? Çok sevinirim.
 

reader20

Onursal Üye
23 Kas 2011
849
18,578
Denizli
Çok teşekkürler. Paylaşımlarınız çok güzel. Beni gibi bir sinefil için hele. Bu paylaşımlarınızı pdf, cbr, cbz gibi dosya türlerine dönüştürüp verebilmeniz, mümkün olur mu? Çok sevinirim.

Bu çalışmaya yeni başladım. Eğer bitirmek mümkün olursa, bütün bir dosya haline getirip paylaşacağım. Ancak bu çok zaman isteyen bir çalışma. Saygılar!..
 

tetrax

Süper Üye
21 May 2017
275
645
Ankara
E, bildiğin belgesel olmuş bu.
E-dergide yayınlanmalı kesinlikle.
Emekleriniz için, sayenizde edindiğim pek çok bilgi için teşekkür ederim.
 
Üst