scanfan
Yönetici
- 25 Eyl 2013
- 7,211
- 75,324
Gaz Ocağı
Eski Bir Mutfak Gereci
Halk arasında "gaz ocağı" olarak anılsa da bu mutfak gereçleri gaz değil, sıvı bir yakıt olan "gaz yağı" (kerosen) yakıyordu (Ocağın Batı'daki adı: "Kerosenli pişirici"). Yarım asır önce ülkemizde "gaz yağı" mahalle bakkallarında litreyle satılırdı ve yakıt olarak kullanıldığı gibi leke çıkartmakta ve boya inceltmekte de kullanılırdı. Kerosen yakıt olarak gaz ocaklarından başka aynı prensiple çalışan aydınlatma gereçleri olan "lüks lambaları" ile "gaz lambaları"nda da kullanılırdı. Bu petrol ürünü artık sadece jet yakıtı olarak kullanılıyor. Bir de o tarihlerde gaz yağı zehirlenmelerine daha sık rastlandığını hatırlıyorum.
Tekrar "gaz ocağı"na dönersek, küçük bir semaver boyutlarındaki bu set üstü mutfak gereçleri, tüp gazla çalışan ocaklardan çok daha önce evlerimize girmişti. Gaz ocağı, "tel dolap"la birlikte yokluk yıllarının ürünleriydi. Başka çeşitleri de olmasına rağmen Türkiye'deki bütün evlerde bulunanlar sanki tek tip gibiydi. Sarı pirinçten yapılmış silindirik alt gövdesi aynı zamanda yakıt deposuydu. Yanda bir pompası vardı, yakmadan önce defalarca pompa yapılarak depodaki basınç arttırılırdı. Bu basınç artışı ile gaz yağı buharlaşıyor, pulverize oluyor ve normalde zor yanan bu yakıt ısıtılmış ocak başlığına püskürtülürken havayla karışarak daha kolay yanar hale geliyordu. Tabii ilk yakma kibritle filan olmazdı. Kolay kolay alev almayan keroseni tutuşturmak için ocak başlığını ısıtmak amacıyla yardımcı bir yakıt daha kullanılırdı: "mor ispirto". İspirto, yani alkol, ocak başlığının altındaki küçük bir sahanlığa doldurularak tutuşturulur ve tanka pompa yapmaya başlanırdı. Bir süre sonra ocak başlıklarından, günümüz ocaklarınınkine benzer mavi-sarı basınçlı alevler püskürmeye başlardı. Ocak yanarken adeta minyatür bir jet motorunu andıran ses de çıkartırdı. Gaz ocaklarının olmazsa olmaz bir aksesuarı da tıkanan memeleri açmak için kullanılan "gaz ocağı iğneleri"ydi. Bu ısıtıcı gereç sadece mutfaklarda kullanılmazdı, banyolarda üstüne kazan, leğen vb yerleştirerek su ısıtmak için de kullanılırdı. 1960'ların başlarında bizim evde kullanıldığını hatırlıyorum. Bu ocağın arada sırada gaz sızdırıp alev alarak mutfak perdelerini tutuşturuğunu ise hiç unutmam.
Bu tipteki "gaz ocağı" ilk kez 19. yüzyılın sonunda "İsveç"te icad edilmiş ve patenti alınmış. Orijinal marka adı "Primus". Dayanıklı ve her koşulda çalışan bir gereç olduğu için "Amundsen" ve diğer kutup araştırmacıları, keşif gezileri sırasında yanlarına hep bu ocağı almışlar. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de (muhtemelen lisanslı) üretilmiş. Günümüzde kampçılar, avcı ve balıkçılar daha güncel modellerini kullanmayı sürdürüyorlar. Günümüzde en yaygın kullanıldığı ülkelerin başında Hindistan geliyor. Şimdilerde bu pişirme gereçleri artık bizim mutfaklarımızda kullanılmıyor, antikacı dükkanlarında bulunabilen eski model "gaz ocakları"ndan mükemmel durumda olanları bazen iyi paralara satılabiliyormuş.
Son düzenleme:
