İran-Irak savaşı.. (1980-1988)

[Osman Özütler]

1980'li yıllarda çocukluk ve ilk gençlik yıllarını yaşayanların, her akşam 20:00 haberlerinde illa ki izledikleri, aynı bölgelerin bir gün İran, bir gün Irak tarafından "ele geçilirildiği", bir ara başkentlerin uzun menzilli füzeler ile vurulduğu savaştı... Bu savaş sayesinde "Arşiv" kelimesinin ne anlama geldiğini de öğrenmiştim zira savaş haberleri verilirken (Arjantin-İngiltere Falkland adası savaşı dahil)) TRT hep aynı görüntüleri yayınlardı.. Ekranin sağ üst köşesinde yazan nal gibi "arşiv" yazısını hep merak eder ama her nedense sözlüğe bakma veya anne-babama sorma ihtiyacı hissetmezdim. Neyse en sonunda bir gün meşhur Remzi Türkçe Sözlük'ten ne anlama geldiğini öğrenmiş olduk..

[Osman Özütler]

İRAN-IRAK SAVAŞI (1980-1988 arası)
İran-Irak Savaşı, İran'da Tahmilî Savaş veya Kutsal Savunma, Irak'ta Saddām'ın Kadisiyesi ve Arap Dünyasında Birinci Körfez Savaşı olarak anılan 1980-1988 yılları arasında Irak ve İran arasında yapılmış ve perde arkasında olan bir savaştır. Yaklaşık bir milyon kişinin ölümüne, 150 milyar Amerikan Doları maddi hasara, her iki ülkede de ağır yıkımlara yol açmıştır. Irak'ın zaferleri ile başlayan savaş, İran'ın direnmesiyle yıpratma savaşına dönüşmüş ve galibi olmadan sonuçlanmıştır.

Savaş öncesinde Irak-İran ilişkileri
Soğuk Savaş boyunca Irak-İran ilişkileri iyi olmadı. 1969 Nisan ayında, Amerika Birleşik Devletleri’nin de desteğini alan İran Şahı, önemli bir su yolu olan ve 1937 yılı Irak-İran sınır antlaşması ile Irak’a bırakılan Şatt-ül-Arap’ı geri almak istedi. Bu amaçla, güç gösterisi olarak gemilerini bölgeye gönderdi. 1970 yılında kesilen diplomatik ilişkiler, 1973 yılında tekrar kuruldu ve 1975’te bir antlaşma imzalandı. Buna göre iki ülke arasındaki sınır, su yolunun en derin noktasından geçecekti. Ayrıca İran, Irak’taki Kürtleri merkezî hükümete karşı desteklemeyeceğini taahhüt ediyordu. Fakat 1971 yılındaki silahlı çatışmalar sırasında İran’ın ele geçirdiği Körfez adalarından çekilmemesi, iki ülke arasındaki ilişkilerin olumlu yönde gelişmesine engel oldu.

İran’da Humeyni iktidarı
Adalar sorunu yüzünden zaten gergin olan Irak-İran ilişkileri, İran’da Şiiliğin savunucusu olan Humeyni iktidarının başa gelmesi ile iyice bozulmaya başladı. Bağdat’taki Saddam Hüseyin hükümeti, İran’daki Şii hükümetin, Irak’taki Şii çoğunluğu Sünni iktidara karşı kışkırtmasından endişe ediyordu. Bu arada Irak, İran’daki Arap bölgesi Huzistan’ı elegeçirmek fikrini savunmaya başlamıştı.

Savaşın başlaması ve ilk aşamalar
1980 yılının ortalarında, ordudaki yüksek rütbeli subayların tasfiye edilmesi ve rehineler olayıyla ABD’nin düşmanlığını çekmesi dolayısıyla, İran'ın güçsüz durumda olduğu izlenimi uyanmıştı. İran’ın iki ülke arasında anlaşmazlık konusu olan bölgeden askerlerini çekmeyi reddetmesi üzerine 22 Eylül 1980’de Irak ordusu sınırı geçti. Irak 16 Eylül’de, Şatt-ül-Arap antlaşmasını feshettiğini açıklamıştı.

Savaşın ilk günleri, baskın avantajını koruyan Irak’ın üstünlüğü ile geçti. Fakat, zamanla İran’ın direnişinin artması ile savaş karşılıklı yıpratma sürecine girdi.

Savaş
Irak-İran Savaşı'nı kapağına taşıyan Time dergisiİran’ın ilk tepkisi, sadece ilerleyen Irak birliklerini değil, aynı zamanda Irak’ın Basra limanını da bombalamak oldu. Aynı günlerde Tahran ve Bağdat karşılıklı bombalandı. Eylül ayının sonunda Irak ordusu Abadan ve Hürremşehr kentlerini abluka altına almıştı, ama kış gelmeden bitirmek istediği savaşta istediği sonuca gidemiyordu. 1980 kışı boyunca yapılan barış girişimleri başarısız oldu ve 1981 Nisan ayından itibaren savaş yeniden alevlendi.

Tarih, yıpratma savaşlarında ekonomik gücünü ve insan kaynağını en uzun süre kullanabilen tarafın avantajlı olduğunu göstermiştir. İran bu uzun savaşta kendisini, stratejisini hızlı bir zafer üzerine kuran Irak’a göre daha rahat hissediyordu. Bunu bilen Irak, İran’ın ekonomik gücünü zayıflatma amacıyla saldırıya başladı.

İki ülkenin de ekonomik gücü büyük ölçüde, en büyük ihraç ürünleri olan petrole dayanıyordu. Irak, boru hatlarından petrol ihraç edebilirken İran, ihracatını büyük ölçüde Basra Körfezi’nden yapıyordu. Yani, Basra Körfezi'ndeki petrol ticaretinin kesintisiz sürmesi Irak’ın değil, İran’ın işine geliyordu. Bu sebeple Irak, petrol taşıyan İran gemilerine saldırılar düzenlemeye başladı. Benzer şekilde İran da, Irak petrol tesislerine saldırıya başladı.

Körfez petrol ticaretinin zarar görmesi, Amerika Birleşik Devletleri’nin savaşa aktif olarak katılmasına sebep oldu. ABD ve müttefikleri (Avrupa ve Japonya) büyük ölçüde Körfez petrolüne muhtaçtı ve petrol yolunun saldırıya açık olması Batı dünyası için tehlikeliydi. Körfez petrol yolunu açık tutmak için Amerika Birleşik Devletleri bölgeye bir filo gönderdi ve ABD bayrağı çekmiş Kuveyt tankerlerini korumaya başladı.

Sekiz yıl süren savaş 1988 Ağustos ayında yapılan ateşkes ile sonlandı. Ancak Birleşmiş Milletler gözetiminde yapılan barış görüşmelerinden sonuç alınamadı. İran, görüşmeler için ön koşul olarak topraklarındaki tüm Irak askerlerinin çekilmesini isterken, Irak Şatt-ül-Arap suyolu üzerinde ortak denetim kurulmasında ısrar etti. İki ülke arasındaki barış, ancak Irak’ın Kuveyt’i 1990 Ağustos ayında işgali ve ABD ile savaşa tutuşma korkusuyla İran’dan aldığı toprakları geri vermesiyle gerçekleşti.

Amerika’nın tutumu
Saddam ile Başkan Reagan'ın elçisi Donald Rumsfeld (aynı zamanda eski ABD Savunma Bakanı) el sıkışırkenAmerika Birleşik Devletleri, İran’daki müttefiki Şah'ı devirip iktidara gelen İslami rejimden hiçbir zaman hoşnut olmamıştı. Bu sebeple, 1967 yılında diplomatik ilişkilerini kestiği Irak ile tekrar yakınlaşmaya çalıştı. Çeşitli kanallardan Irak’a silah yardımı yaptı ve büyük miktarda borç para sağladı. Irak’ın biyolojik ve kimyasal silahlar üretmesine yardımcı oldu[kaynak belirtilmeli].

Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere 1986 Mart’ında, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin Irak’ın İran’a karşı kitle imha silahları (kimyasal ve biyolojik silahlar) kullanmasını eleştiren kararlar almasını, karşı oy kullanarak engelledi.

Savaşın Sonuçları
Irak-İran Savaşı, yaklaşık bir milyon insanın hayatına mal oldu. Savaşan taraflar ufak kazançlar için ekonomik kaynaklarını tüketti. Savaşın sonucunda Irak-İran sınırı değişmedi. Savaşın etkileri yıllar boyunca hissedildi.
İki ülkenin birbirlerinin petrol tesislerine saldırılar düzenlemesi sonucu petrol üretimi düştü, petrol fiyatları arttı.
Savaş boyunca Irak, kendisini destekleyen devletlerden borç alarak silah satın almıştı. Bu borçları ödemekte zorlanması, 1990 yılında Kuveyt’e saldırarak oradaki petrol kuyularını ele geçirmeye çalışmasına yol açtı. Bu tavrı da Irak'ı uluslararası ilişkilerde yalnızlığa sürükledi ve desteksiz bıraktı.

Kaynak:Wikipedia.org

[Osman Özütler]

İRAN-IRAK SAVAŞI

Tarih: 22 Eylül 1980 - 20 Ağustos 1988
Bölge: Basra Körfezi, İran - Irak sınırı
Sonuç: Savaşın kilitlenmesi; BM gözetiminde ateşkes.

TARAFLAR / İRAN:
Kürdistan Yurtseverler Birliği
Kürdistan Demokrat Partisi
Kürdistan İslami Hareketi
İslam Yüksek Konseyi
TARAFLAR / IRAK:
Mücahidin Halk
İran Kürdistan Demokrat Partisi
Destekleyen ülkeler
Arap Birliği
ABD

KUMANDANLAR / İRAN:
Ayetullah Humeyni,
Ebulhasan Benisadr,
Ali Şamkani,
Mustafa Şamran
KUMANDANLAR / IRAK:
Saddam Hüseyin,
Ali Hasan el Mecid

GÜÇLER / İRAN:
305,000 asker, yaklaşık 700,000 Devrim Muhafızı ve Besiç 190,000 asker ve diğer Arap ülkelerinden gelen gönüllü askerler
GÜÇLER / IRAK:
190,000 asker ve diğer Arap ülkelerinden gelen gönüllü askerler.

KAYIPLAR / İRAN:
Tahmini 750,000-1,000,000 asker/sivil öldü ya da yaralandı Tahmini 375,000-400,000 asker/sivil öldü ya da yaralalandı.
KAYIPLAR / IRAK:
Tahmini 375,000-400,000 asker/sivil öldü ya da yaralandı.

Kaynak: Wikipedia.org

[Osman Özütler]

Siyah-beyazlı ekranda yayınlanan haberlerde; askeri araçların rampasından fırlatılan füzeleri gördükçe aklıma o yıllarda televizyonlarda çok popüler olan "Savaş yıldızı Galactica" gelirdi...

Ama arada bir fark vardı; biri hayal ürünü bir filmken, diğeri ise hayatın ta gerçeğiydi.. Hem de rol gereği bile olsa "Savaş Yıldız Galactica"'da hayatını kaybedenlerin çoğu robot olan Saylonlulardı..

Ama körfez savaşında öyle miydi; çoluk, çocuk, bebek, kadın bir sürü masum insan hayatını kaybetmişti bu anlamsız savaşta. Gerçi bana göre tüm savaşlar anlamsızdır ya o da ayrı bir konu..

[Osman Özütler]

1980`de patlak veren savaş öncesi ABD Başkanı Jimmy Carter`ın özellikle Suudi Arabistan yoluyla bu savaş için Saddam Hüseyin`i cesaretlendirdiği öne sürülmüştü. Üstelik 2003`teki operasyonla Saddam Hüseyin`i deviren Amerikan ordusunun başındaki isim olan Savunma Bakanı Donald Rumsfeld, o dönemde iki kez Saddam`la görüşerek, Washington`ın Irak`a olan desteğini vurgulamıştı. Rumsfeld`in, ABD`nin Irak`a ilk kez saldırdığı 1991`deki 1. Körfez Savaşı`na kapı aralayan Kuveyt işgali konusunda da Saddam`ı yönlendirdiği basına yansımıştı. Bunun yanı sıra, Saddam Hüseyin`in İran`a ve 1988`de kendi vatandaşı Kürtlere karşı kullandığı kimyasal gazları savaş sırasında Batı`dan aldığı belgelenmişti.

[Osman Özütler]

İran-Irak savaşı şüphesiz ki 80ler popüler kültürünün de bir parçası olmuştu. Siyasi, aktüel ya da mizahi dergiler, gazeteler, televizyonlar, radyolar vs. sürekli bu savaştan bahsederdi. Ülkemizde de başta Gır gır, Çarşaf ve Fırt dergileri bu savaşla ilgili bir çok yazı ve karikatür yayınlamıştır. Aşağıda; 30 Eylül 1980 tarihli Fırt dergisi'nde yer alan karikatür görülüyor. Karikatür'de İran ve Irak devlet liderleri Ayetullah Humeyni ve Saddam Hüseyin'in yanı sıra; o yıllarda TV'lerde bir fenomen haline gelen "Dallas" dizisi'nin kötü karakteri Ceyar (JR) yer alıyor..